در چند هفته اخیر بین دو کشور همسایه شمالی ایران، جمهوری آذربایجان و ارمنستان، جنگی بر سر مسئله قدیمی اختلاف بر سر مالکیت «قره باغ» آغاز و باعث بروز نگرانی‌هایی در منطقه و حتی دنیا شده است. جمهوری اسلامی ایران به عنوان همسایه این دو کشور نیز در این مدت تلاش کرده تا طرفین را به حل مشکلات از طریق گفت‌و‌گو ترغیب نماید اما برخی تحولات از جمله ورود رژیم صهیونیستی، ترکیه و گروه‌های تروریستی تکفیری به این جنگ باعث بروز نگرانی‌هایی شده است. شلیک گاه و بی‌گاه گلوله و خمپاره به خاک ایران در این معرکه نیز موضوعی نگران‌کننده است . درباره پیشینه و علل شکل گیری این بحران نکاتی قابل ذکر است :
۱ – آذربایجان و ارمنستان به همراه گرجستان (منطقه قفقاز)، بخشی از تمامیت ارضی ایران بودند که دو قرن قبل در اثر جنگ تحمیلی روس‌ها و معاهده استعماری ترکمانچای، از کشورمان جدا شدند.این دو ایالت، تا فروپاشی سی سال قبل اتحاد جماهیر شوروی، بخشی از این امپراتوری استعماری بودند و پس از آن که به استقلال رسیدند، ارمنستان در سال ۱۹۹۴ میلادی، به اشغال قره باغ پرداخت. از منظر حقوق بین الملل، قره باغ جزیی از خاک جمهوری آذربایجان است و جمهوری اسلامی ایران از این حق، کاملا حمایت می‌کند. زیرا به «تمامیت ارضی» همه کشورها احترام می‌گذارد. و این یکی از اصول منشور ملل متحد است. در قضیه بحران قره‌باغ خاک کشوری به دست کشور دیگری اشغال شده است. بخش‌هایی در جنوب جمهوری آذربایجان، یعنی حدود ۷ شهر، توسط ارمنستان اشغال شده و در این باره ۴ قطعنامه در سازمان ملل تصویب شده است مبنی براین که ارامنه‌ای که این بخش‌های خاک آذربایجان را اشغال کرده‌اند باید آنجا را ترک کرده و به مرزهای بین‌المللی برگردند. جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان یکی از اعضای سازمان ملل متحد بر این اصل اصرار دارد که ارمنستان باید بخش‌های اشغال شده را به جمهوری آذربایجان بازگرداند. بیش از یک میلیون آذری در پی اشغال این مناطق آواره شده‌اند و باید به خاک خود برگردند، اما در عین حال به این اصل واقف است که راه‌حل این کار به هیچ وجه نظامی نیست، بلکه باید از طریق سیاسی و گفت وگو حل شود.
۲ – نکته دیگری که در درگیری های اخیر بین این دو کشور از اهمیت برخوردار است فتنه انگیزی و شعله ور کردن این اختلافات از سوی کشورهایی مانند ترکیه و رژیم صهیونیستی است. اردوغان که در سالهای اخیر با داعیه بازگشت امپراتوری عثمانی در بسیاری از بحرانهای منطقه دخالت کرده اکنون نیز به دنبال «توسعه عمق استراتژیکی خود در منطقه قفقاز»، «رسیدن به آب‌های خزر»، «افزایش قدرت چانه زنی خود به‌عنوان بازیگر مؤثر در موضوعات منطقه‌ای نظیر بحران سوریه» و «ایجاد مسئله متناظر جدید در شمال ایران برای حل مسئله سوریه به نفع خود»، است. وجود اخباری مبنی بر انتقال تروریست های تکفیری از خاک سوریه به جمهوری آذربایجان با کمک دولت ترکیه در همین راستا ارزیابی می شود . تکفیری های وارداتی از سوریه، در حالی آتش جنگ در قره باغ را گرم کرده اند که اصالتا، شیعیان را رافضی و مرتد می دانند و اگر مجال پیدا کنند، قبل از هر کس، خون ملت مظلوم جمهوری آذربایجان را می ریزند .آنها همان هایی هستند که در سوریه و عراق، علیه شیعه و سنی و کردها جنایت کردند اما حاضر نشدند حتی یک تیر به سمت صهیونیست های اشغالگر شلیک کنند بلکه در بیمارستان‌های‌اسرائیل مورد مداوا قرار گرفتند!
۳ – دولت آذربایجان چه آن زمان که کمونیست بود و چه اکنون که لائیک و غربگراست، در نقشه دشمنان اسلام بازی کرده است. ما در حالی که از شیعیان مظلوم و تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان حمایت می کنیم، به رفتار دولت باکو به خاطر این که جمهوری مسلمان نشین را تبدیل به بارانداز صهیونیست ها و آمریکا کرده، معترضیم. آنها اجازه تاسیس پایگاه نظامی و جاسوسی به آمریکا و اسرائیل را دادند و دست آل سعود برای تأسیس مدارس ضد شیعی و ترویج وهابیت را باز گذاشتند. سرکوب عزاداری های امام حسین (ع) توسط دولت باکو معروف است. دولت این کشور، نیروهای مذهبی را سرکوب و زندانی کرده و بارها عزادران حسینی را به گلوله بسته است؛ در حالی که این باورهای اسلامی می توانست پایه گذار بسیج مردمی برای پایان دادن به اشغال قره باغ باشد.
۴ – به باور برخی کارشناسان ایجاد ناامنی در مرزهای ایران یکی از اهداف مشترک بازیگران منازعه قره‌باغ بوده و این موضوع بهانه‌ای برای تنگ کردن حلقه محاصره علیه ایران و چچنیزه کردن شمال غرب ایران است. فتنه انگیزی های رژیم صهیونیستی و ترکیه و برخی دیگر از کشورهای غربی و عربی جهت شعله ور کردن درگیری ها بین دو کشور ارمنستان و آذربایجان و همچنین تلاش برخی کشورها جهت تحریک آذری زبانان ایران در این ماجرا شاهدی قوی بر این باور است .
۵ – پس از حدود دو هفته از آغاز این درگیری ها دولت روسیه بامداد شنبه ۱۹ مهر ماه اعلام کرد که وزرای خارجه جمهوری آذربایجان و ارمنستان بعد از مذاکراتی ۱۰ ساعته در مسکو، بر سر آتش‌بس در منطقه مورد مناقشه «قره‌باغ کوهستانی» توافق کرده‌اند. همزمان با اعلام و اجرای این آتش بس روسای جمهوری ایران و روسیه در یک گفت و گوی تلفنی ضمن تایید نگرانی های خود، همچون مشارکت گروه های تروریستی در این جنگ یا مداخله کشورهای ثالث، بر توقف درگیری ها، اجرای آتش بس و دنبال کردن مسائل از طریق مذاکرات تاکید کردند. گرچه در روزهای بعد اخباری مبنی بر نقض این توافق به گوش رسید اما امیدواریم با رایزنی و میانجی گری بین این دو کشور بتوان برای کمک به حل مساله از طریق گفت و گو و مذاکره بر مبنای موازین حقوقی و بین المللی و با احترام به تمامیت ارضی کشورها ازشعله ور شدن جنگ و بحرانی جدید در منطقه جلوگیری کرد .(خ ۱۴۰۱)
