تولد و دوران كودكي
آیه الله شيخ يوسف صانعي، در سال 1316 هجري شمسي در روستاي نيك آباد از توابع «جرقويه» در استان اصفهان در ميان خانواده‌اي روحاني و دلبسته به اهل بيت : به دنيا آمد. پدرش مرحوم حجه الاسلام و المسلمين شيخ محمد علي صانعي، روحاني سرشناس و خدمتگزار به مردم بود جد ايشان مرحوم آیه الله مرحوم حاج ملايوسف هم از علماي پرهيزكار و وارسته زمان خود بودند. ايشان در فلسفه از شاگردان جهانگيرخان، در فقه از شاگردان آیه الله العظمي ميرزا حبيب الله رشتي بودند. آن بزرگوار به ميرزاي شيرازي بزرگ رهبر نهضت تنباكو دلبستگي فراوان داشته و از مروجان ايشان بوده است. مادر آیه الله يوسف صانعي نيز شهربانو نام داشت كه خود، زني پاكدامن و متديّن بود و در حفظ حجاب، اهتمام ويژه‌اي نشان مي‌داد.
دوران تحصيل
آیه الله صانعي، در شش سالگي، در زادگاهش ـ روستاي نيك آباد ـ تحصيلات خود را در مكتب خانه آغاز كرد و به آموختن قرآن و كتابهاي متداول آن روزگار رو آورد. برخي از درسهاي مقدماتي را نيز نزد پدرش آموخت. در سال 1325، با توصيه و راهنمايي پدر و به همراه برادر، راهي اصفهان شد و به تحصيل علوم حوزوي پرداخت. آغاز تحصيل او در حوزه، در زماني بود كه جامعه به دليل دسيسه‌هاي رژيم پهلوي، به حوزه علميه، روي خوش نشان نمي‌داد و طلاب علوم ديني، جايگاه شاياني در جامعه نداشتند. علاوه بر اين، حوزه‌هاي علميه نيز در بُعد اقتصادي و مالي، وضعيت خوبي نداشتند.
وي پس از حضور در اصفهان، به مدرسه علميه كاسه گران رفت و دروس مقدمات را نزد استادان آن مدرسه فرا گرفت. سپس، در سال 1330 هجري شمسي، براي ادامه تحصيلات، به حوزه علميه قم رهسپار شد. در قم نيز به مدرسه علميه آقا سيد صادق، واقع در محلّه گذرقلعه سكونت گزيد. تلاش علمي وي، سبب شد كه دوره سطح را در چهار سال به پايان رساند و در سال 1334 در آزمون عمومي فارغ التحصيلان دوره سطح شركت كند و رتبه اول را كسب نمايد. اين مسأله، باعث شد كه آیه الله العظمي بروجردي، وي را مورد عنايت و تشويق خود قرار دهد.
با پايان يافتن دوره سطح، در حالي كه هيجده سال بيش نداشت، به درس خارج استادان حوزه علميه قم رفت؛ از جمله در دروس امام خميني (ره) شركت جست و تا زمان تبعيد امام (ره) به نجف، همواره از شاگردان ممتاز درس او بود. وي در طي اين سالها، از تدريس دروس حوزوي و نيز تبليغ احكام و معارف اسلامي در نقاط مختلف كشور غافل نبود و به اين، اهتمام ويژه‌اي داشت.
استادان و دوستان
آیه الله يوسف صانعي، در طول دوران تحصيل خود به محضر استادان بسياري شرفياب شد. وي در اصفهان، كتاب سيوطي را نزد اديب معروف، مرحوم معلّم حبيب آبادي، نويسنده كتاب مكارم الا´ثار، و مغني را نزد مرحوم يدالله پورهادي فرا گرفت. پس از عزيمت به قم نيز، كتاب معالم الاصول و بخشي از كتاب شرح لمعه را نزد آیه الله ستوده آموخت و در درس قوانين و رسائل، آیه الله موسي صدر شركت كرد. بخشي از رسائل و مكاسب را نزد آیه الله مشكيني و نيز كتاب منظومه و بخشي از مكاسب را نزد آیه الله منتظري آموخت. بخشهاي پاياني مكاسب و جلد اوّل كفايه را نيز، نزد آیه الله فكور فرا گرفت. براي آموختن جلد دوم كفايه نيز به درس آیه‌الله شيخ عبدالجواد جبل عاملي رفت.
با پايان يافتن دوره سطح، به درس خارج آیه الله بروجردي (ره) رفت و حدود يك سال از درس آن مرجع عظيم الشأن بهره برد. وي ويژگي تفقّه آیه الله بروجردي را، ريشه يابي و بيان پيشينه بحث، تكيه بر فتوا و نظر قدما، توجه به فتواي فقهاي اهل سنت، توجه كافي به روايت، تطبيق فقه شيعه با فتاواي اهل سنت و جمع بندي مطالب مي‌داند.
وي در سال 1334، به درس خارج امام خميني (ره) رفت و سالهاي متمادي از محضر وي بهره برد. وي شاگرد پروري، تكيه بر ارزشها، شناخت دقيق موضوع را از ويژگيهاي درس امام خميني (ره) مي‌داند و ايشان نيز نسبت به حضرت آیه الله صانعي عنايت و لطف ويژه‌اي داشتند كه تبلور لطف و بزرگواري حضرت امام خميني 7 هنگام معرفي ايشان به عنوان دادستان كل كشور مي‌باشد آنجا كه مي‌فرمايند «من آقاي صانعي را مثل يك فرزند بزرگ كرده‌ام آقاي صانعي وقتي كه سالهاي طولاني در مباحثاتي كه ما داشتيم تشريف مي‌آوردند ايشان بالخصوص مي‌آمدند با من صحبت مي‌كردند و من حظ مي‌بردم از معلومات ايشان، و ايشان يك نفر آدم برجسته‌اي در بين روحانيون است و مرد عالمي است». (صحيفه امام ج 17 ص 231)
با تبعيد امام خميني (ره) از ايران به عراق، آیه الله صانعي، مدتي در درس آیه الله محقق داماد (ره) و آیه الله اراكي (ره) حاضر شد و از محضر ايشان بهره‌هاي فراوان برد.
فعاليتهاي علمي و فرهنگي
آیه الله يوسف صانعي، تا كنون فعاليتهاي علمي و فرهنگي بسياري را به جامعه اسلامي ايران ارزاني داشته است. او در طول ساليان تحصيل و پس از آن، بارها به مناطق گوناگون كشور سفر كرده و به تبليغ معارف اهل‌بيت : پرداخته است. همچنين از سال 1340 تا 1357 به طور مستمر، هر هفته از قم به تهران سفر مي‌كرده و در مساجد و كانونهاي فرهنگي مختلف شهر، جلسات سخنراني بر پا مي‌نموده است. اين تلاش پيگير از وي، خطيبي توانا و واعظي برجسته ساخته است.
آیه الله صانعي، همزمان با آغاز درس خارج ـ سال 1334 ـ به تدريس علوم حوزوي روي آورد و ابتدا، كتابهاي دوره مقدمات را تدريس مي‌نمود. سپس به طلاب مدرسه علميه حقاني كه در آن روزگار، در چارچوب علمي ويژه‌اي درس مي‌خواندند، دروس مختلف دوره‌هاي مقدمات، سطح و خارج را آموزش مي‌داده است كه حاصل آن، ظهور بسياري از علما و محققان حوزه علميه و مسؤولان اجرايي كشور است. در طول 18 سال، تدريس كتاب مكاسب در مسجد امام حسن عسكري 7 ، كتاب كفآیه الاصول و درس خارج فقه در مدرسه حقاني از برنامه‌هاي روزانه وي در آن ايام بوده است.
وي تدريس خارج فقه را در سال 1344 و تدريس خارج اصول را در سال 1352 آغاز كرده است كه تدريس خارج اصول در سال 1373 پايان يافته و تدريس خارج فقه تا هم اكنون ادامه دارد. مبناي دروس خارج فقه ايشان تحرير الوسيله حضرت امام خميني 7 مي‌باشد كه تا كنون كتابهاي ذيل را تدريس فرموده‌اند: 1ـ كتاب الزكاه 2ـ كتاب الحج 3ـ كتاب النكاح 4ـ كتاب الطلاق 5ـ كتاب الخلع و المبارات و الايداء 6ـ كتاب الاطعمه و الاشربه 7ـ كتاب الارث 8ـ كتاب القضاء 9ـ كتاب الشهادات 10ـ كتاب الحدود 11ـ كتاب القصاص 12ـ كتاب الديات و مسائل مستمدثه‌اي از ارث، طلاق، وقف و ربا.
آیه الله صانعي، تا كنون كتب فراواني را تأليف نموده است كه به برخي از آنان اشاره مي‌رود:
1ـ فقه الثقلين كتاب القصاص
2ـ فقه الثقلين كتاب الطلاق (تقريرات)
3ـ تقريرات درسهاي خارج حضرت امام خميني 7
4ـ رساله‌اي در قاعده فراغ و تجاوز
5ـ رساله لاضرر
6ـ حاشيه بر عروه الوثقي و ملحقات عروه الوثقي (آماده چاپ)
7ـ حاشيه بر تحريرالوسيله (آماده چاپ)
8ـ فقه الثقلين كتاب الارث (در دست تأليف)
9ـ فقه الثقلين كتاب النكاح (در دست تأليف)
10ـ رساله توضيح المسائل
11ـ مجمع المسائل 2 جلد
12ـ احكام نوجوانان
13ـ احكام بانوان
14ـ استفتائات قضايي كه در دو جلد جزايي ـ حقوقي براي اولين بار آماده چاپ مي‌باشد.
ايشان هم اكنون مشغول نوشتن حاشيه بر كتاب مجمع الفائده و البرهان مرحوم محقق اردبيلي مي‌باشد كه تا كنون هفت جلد از آن را به اتمام رسانده‌اند و آماده چاپ مي‌باشد.
فعاليتهاي سياسي
آیه الله صانعي در پيش از انقلاب و پس از آن، فعاليتهاي سياسي گسترده‌اي را به انجام رسانده است او كه همزمان با شركت در درس فقه و اصول امام خميني (ره)، اصول نهضت و مبارزه بر ضد طاغوت را مي‌آموخت، در زمان رژيم شاه، بارها و بارها به افشاي ماهيت خاندان پهلوي و استعمارگران شرق و غرب مي‌پرداخت.
از مهم‌ترين گروههاي فعال در حوزه علميه قم، در آن سالها، جامعه مدرسين حوزه علميه قم بود. اعضاي اين مركز، در طي جلسات گوناگون، ضمن بررسي وضعيت جامعه، به مناسبت‌هاي گوناگون اعلاميه‌ها و بيانيه‌هاي بسياري بر ضد رژيم شاه صادر مي‌كردند.
آیه الله صانعي در آن جلسات حضور مستمر داشت و نام و امضاي او در بسياري از آن اعلاميه‌ها به چشم مي‌خورد. از جمله، بيانيه خلع يد شاه بود كه نقطه عطفي در مبارزات حوزه علميه بر ضد شاه محسوب مي‌شود.
آیه الله صانعي، در ايام تبليغي نيز در شهرهاي گوناگون، ماهيت رژيم طاغوت را افشا مي‌كرد و مردم را براي مبارزه فراگير آماده مي‌ساخت. از جمله مي‌توان به سخنرانيهاي وي در رفسنجان اشاره كرد كه به احضار و ممنوعيت وي از منبر منجر شد؛ امّا آیه الله صانعي به افشاگريهاي خود ادامه مي‌داد و به همين دليل، مدتي نيز متواري بود.
آیه الله صانعي در سال 1357، در حالي كه براي سخنراني به مسجد جامع بازار تهران مي‌رفت دستگير شد و به همراه امام جماعت مسجد ـ آیه الله حاج آقا مجتبي تهراني ـ به كلانتري برده شد. در بازداشت، علاوه بر توهينها و آزارهاي روحي، متحمل ضربات بدني بسياري نيز شد.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، فعاليتهاي سياسي آیه الله صانعي، همچنان ادامه داشت. وي پس از پيروزي انقلاب، در مسؤوليتهاي اجرايي گوناگوني نقش ايفا كرد كه برخي از آنها به شرح زير است:
1. دادستاني كل كشور با حكم امام خميني(ره) از تاريخ 19/10/1361 الي 18/4/1364؛
2. عضويت در شوراي نگهبان با حكم امام خميني(ره) از تاريخ 1/12/1358 الي 19/10/1361؛
3. نمايندگي امام در شوراي بازسازي مناطق جنگي؛
4. امامت جمعه قم با حكم امام خميني(ره)؛
5. عضويت در مجلس خبرگان رهبري در دوره اول به نمايندگي به عنوان نفر دوم از مردم تهران؛
6. عضويت در مجمع تشخيص مصلحت نظام با حكم امام خميني(ره)؛
آیه الله صانعي هم اكنون در قم حضور دارد و به تدريس خارج فقه و اصول مي‌پردازد.
