تولد و دوران كودكي
آيت‌الله محمدعلي گرامي در مهرماه 1317 هجري شمسي در شهر قم، در خانواده‌اي متدين و دوستدار خاندان پيامبر(ص) به دنيا آمد. پدرش، عباس، همشيره‌زاده مرحوم آیه‌الله‌العظمی آقا شيخ ابوالقاسم كبير بود و با نماز شب و مناجات انس بسيار داشت و حدود صد سال عمر كرد. مرحوم عباس گرامي، همسآیه مرحوم آیه‌الله العظمي اراكي بود و با تجارت در بازار قم، روزگار مي‌گذرانيد. مادر آیه‌الله گرامي نيز، لعيا شمس بود كه از زنان مؤمن و پاكدامن بود؛ به گونه‌اي كه نماز اول ماه او ترك نمي‌شد و ديگران را نيز بدان سفارش مي‌نمود و اول هر ماه، ديگران را هم مطلع مي‌كرد.
دوران تحصيل
آیه‌الله گرامي، تحصيلات ابتدايي خود را در مدرسه باقريه آغاز كرد و با اتمام سال ششم، دوره شبانه را آغاز كرد. در آن روزگار، در دوره‌هاي شبانه، دبيرستان در طي دو سال پايان مي‌يافت. در طي اين دوره، شوق زائدالوصفي براي طلبگي در دل او به وجود آمد. يكي از چيزهايي كه اين شوق را افزون كرده بود، سخنان و رفتار يكي از منبريهاي معروف قم، به نام حاج شيخ اكبر تربتي بود. مرحوم تربتي، از معنويت بسياري برخوردار بود و در سخنانش، آنگاه كه به مباحث قيامت يا زندگاني حضرت زهرا(س) مي‌رسيد، اشك فراواني از ديدگانش جاري مي‌شد. سخنانش، هر انساني را به هيجان و تأمل وامي‌داشت و هر آينه به ياد خدا مي‌انداخت.
در آن زمان، طلبگي عنواني تحقيرآميز بود و با دسيسه‌هاي شوم دشمنان اسلام، مردم مي‌پنداشتند دست طلبه هميشه نزد ديگران دراز خواهد بود. اين مسأله، باعث نارضايتي ابتدايي پدر آیه‌الله گرامي، كه خود از ثروتمندان شهر به شمار مي‌آمد، شده بود و از طلبه شدن فرزند ناخشنود مي‌نمود؛ اما در هر حال، آیه‌الله گرامي، درسهاي دبيرستان را وانهاد و به تحصيل علوم ديني پرداخت.
وي دروس سطح را در حدود 5 سال به پايان رساند و در حدود سال 1335 به درس خارج عالمان بزرگ آن روز رفت. علاقه او به درس آن گونه بود كه به گفته خود، به ياد ندارد كه درس را تعطيل كرده يا ديرتر از استاد به درس رفته باشد. تنها يك روز دير به درس امام(ره) رفته بود و آن روز پس از مراسم عروسي‌اش بود!
آیه‌الله گرامي، در بيشتر ايام تحصيل در قم حضور داشت و تنها در دوره ابتدايي، به همراه خانواده، عازم عتبات عاليات شد و پس از زيارت، به ايران بازگشت؛ اما بسياري از دوستان و شاگردان او به نجف اشرف رفته بودند؛ اين مسأله باعث شده بود، برخي از علماي نجف، از جمله آیه‌الله العظمي خويي(ره)، از وي به عنوان عالمي فرزانه ياد كنند. آیه‌الله گرامي، در طول دوران تحصيل، از تهذيب نفس نيز غافل نبود و همواره در دروس اخلاق استادان خود نيز شركت مي‌جست.
استادان و دوستان
آیه‌الله محمدعلي گرامي، در طول دوران تحصيل از استادان برجسته‌اي بهره برد. وي معالم الاصول را نزد آقا شيخ يعقوب زنجاني، مغني را نزد اصغر آقا طاهري كني، قوانين و بخشي از لمعه را نزد آقاي ستوده، و بخشي ديگر از لمعه را نزد حاج آقا حسين جزائري آموخت. كفايه را در محضر آقايان مجاهدي و سلطاني فرا گرفت و براي تحصيل رسائل و مكاسب، به درس آیه‌الله مشكيني رفت.
وي با به پايان رساندن دوره سطح، به درس خارج بزرگان حوزه علميه قم رفت و حدود 16 سال به تحصيل درس خارج فقه و اصول پرداخت. مهمترين استادان وي در اين دوره، مرحوم آیه‌الله محقق داماد، مرحوم آیه‌الله اراكي و مرحوم امام خميني بوده‌اند. همچنين مدتي در درس مرحوم حائري و نيز در درس مرحوم ميرزاهاشم آملي و مرحوم آقاي گلپايگاني شركت كرد.
آیه‌الله گرامي در دوره تحصيل خود، با افراد بسياري به مباحثه مي‌پرداخت كه از آن جمله مي‌توان به آیه‌الله مؤمن، آقا سيد محمد شاهچراغي (امام جمعه سمنان)، آقا سيدابوالفضل موسوي تبريزي (دادستان اسبق كل كشور) و مرحوم حيدري نهاوندي اشاره كرد.
خدمات علمي و فرهنگي
آیه‌الله گرامي در طول ساليان عمر خود تاكنون خدمات علمي و فرهنگي بسياري را به انجام رسانده است. وي در طول سالها، تدريس در حوزه علميه قم، شاگردان بسياري را پروريده است كه برخي از آنان خود از فضلاي حوزه امروزند و برخي ديگر، از مسؤولان خدمتگزار به نظام اسلامي مي‌باشند؛ از جمله شاگردان وي مي‌توان به حجه‌الاسلام والمسلمين دكتر حسن روحاني، دبير شوراي امنيت ملي، مرحوم سيد منيرالدين شيرازي، رئيس سابق فرهنگستان علوم اسلامي، حجه‌الاسلام والمسلمين سيدرضا اكرمي نماينده سابق مجلس شوراي اسلامي، حجه‌الاسلام والمسلمين محمدي گلپايگاني مسؤول دفتر مقام معظم رهبري و حجه‌الاسلام والمسلمين فلاحيان، وزير اسبق اطلاعات اشاره كرد.
آیه‌الله گرامي در كنار تدريس فقه و اصول و علوم نقلي، همواره به تدريس علوم عقلي و كتب بزرگاني همچون ملاصدرا مي‌پرداخته و در اين زمينه، شاگردان ممتازي تربيت نموده است؛ از جمله چند دوره منظومه ملاهادي سبزواري و دو دوره اسفار ملاصدرا را تدريس كرده است.
آیه‌الله گرامي، بارها و بارها به روستاهاي گوناگون براي تبليغ سفر كرده است و در ايام ماه محرم و رمضان به ارشاد مردم پرداخته است. همچنين در يكي از سفرهاي تبليغي كه به شهر بابل رفته بود، به مبارزه جدي با بهائيت در آن شهر پرداخته بود كه اين مسأله، در تاريخ شهر بابل از اهميت فراواني برخوردار است.
آیه‌الله گرامي تاكنون كتابهاي بسياري را در زمينه علوم اسلامي نگاشته است كه برخي از آنان به شرح زير است:
1ـ تعليقه‌اي بر منظومه؛
2ـ مقصود الطالب؛
3ـ منطق مقارن؛
4ـ تفكر؛
5ـ فلسفه
6ـ آغاز فلسفه؛
7ـ شناخت قرآن؛
8ـ خدا در نهج البلاغه؛
9ـ شرح عروه‌الوثقي در چهار جلد؛
10ـ نگاهي به بردگي؛
11ـ مقدمه‌اي بر امامت؛
12ـ يك تبعيدي؛
13ـ قانون اساسي در اسلام؛
14ـ مالكيت خصوصي در اسلام؛
15ـ بررسي ملاكهاي رواني در اسلام.
16 ـ مذهب
17 ـ نگاهي به سيستم سياسي اسلام
18 ـ تعليقه بر ملحقات عروه
19 ـ لولا فاطمه
20 ـ علوم قرآني
21 ـ مالكيتها
22 ـ رساله توضيح المسائل
23 ـ منهاج الاحكام (رساله عربي)
24 ـ مناسك حج و عمره
25 ـ عدالت اجتماعي در اسلام (ترجمه)
26 ـ ترجمه جلد دهم تفسير الميزان
27 ـ اخلاق و عرفان در وضو و نماز
28 ـ خودسازي ومسائل رواني
29ـ خاطرات (مجموعه مصاحبه‌هاي مركز اسناد) ومقالات و مصاحبه‌هاي بسياري كه در مطبوعات منتشر شده است.
خدمات سياسي
آیه‌الله گرامي از آغازين روزهاي نهضت پرشكوه امام خميني(ره) در سال 1342 با وي همراه بود و هر چه در توان داشت در اين راه پرافتخار نهاد. وي از جمله كساني بود كه در تحصن در بيوت مراجع كه به سبب دستگيري امام(ره) انجام شده بود، شركت كرد و در شكل‌گيري آن نيز تلاش فراواني را به انجام رساند. او در آن زمان، ضمن اينكه وصيت نامه خود را نوشته بود، خود را براي هر كاري كه به شعله‌ور شدن نهضت و افزون شدن عزت و شوكت مرجعيت بينجامد، آماده ساخته بود.
امام(ره) در آن سالها به آیه‌الله گرامي دستور داده بود تا ضمن مطالعه همه مطبوعات كشور، اخبار مهم و موضوعات مطرح شده در هر جريده را به اطلاع وي برساند. آیه‌الله گرامي نيز ضمن مطالعه نشريات، چكيده آن را خدمت مرجع و مراد خود عرضه مي‌نمود. اين مسأله، از اعتماد امام(ره) به وي حكايت مي‌كند.
از ديگر فعاليتهاي سياسي وي، عضويت در جامعه مدرسين حوزه علميه قم، از بدو شكل‌گيري آن بود. آیه‌الله گرامي، ضمن همكاري مستمر با جامعه مدرسين، در فعاليتهاي سياسي و تدوين و انتشار بيانيه‌ها و اطلاعيه‌هاي آن شركت مي‌كرد و امضاي او در زير بسياري از اطلاعيه‌هاي مهم آن مركز به چشم مي‌خورد.
آیه‌الله گرامي بارها و بارها مورد بازجويي ساواك قرار گرفت. بارها زنداني و تبعيد شد كه از جمله آنها مي‌توان به تبعيد به گنبد كاووس و زندان قزل قلعه اشاره كرد. البته وي در زندان و تبعيد نيز دست از مبارزه برنمي‌داشت و با افشاگريهاي خود، خشم رژيم طاغوت را برانگيخت به گونه‌اي كه بارها به شكنجه وي پرداخت. يكي از اين شكنجه‌ها مدت چهار ماه به طول انجاميد!
با پيروزي شكوهمند انقلاب اسلامي، آیه‌الله گرامي به فعاليتهاي فرهنگي و علمي براي تقويت سنگرهاي ايدئولوژيكي انقلاب پرداخت و در اين زمينه، كتابهايي نيز به چاپ رساند. وي در كرج جمعيتي با نام «المراقبون» به راه انداخت تا ضمن دفاع از وضعيت شهر، توطئه‌هاي منافقين و دشمنان را در آن شهر، خنثي نمايند.
آیه‌الله گرامي، هم اكنون در قم به تدريس دروس خارج فقه و اصول مي‌پردازد و از ويژگيهاي بارز وي توجه معنوي مردم به ايشان بوده بگونه‌اي كه دفتر وي در قم مورد توجه خاص متدينين مي‌باشد.
