تولد و دوران كودكي
آیه‌الله حسينعلي منتظري در سال 1301 هجري شمسي در نجف آباد اصفهان و در ميان خانواده‌اي متدين و اهل علم به دنيا آمد. پدرش مرحوم حاج علي منتظري از معلومات ديني تا حد بسياري برخوردار بود و ضمن برگزاري مجالس تفسير قرآن، امامت جماعت مسجدي در نجف آباد را بر عهده داشت؛ اما او از راه كشاورزي روزگار مي‌گذرانيد.
دوران تحصيل
آیه‌الله منتظري در حدود 7 سالگي آموختن ادبيات عرب و آشنايي با مسائل اسلامي را نزد پدرش آغاز كرد و در همان سال به فراگيري درس فارسي در مدرسه ملي نجف آباد پرداخت؛ البته حضور او در مدرسه ملي نجف آباد چند ماهي بيشتر ادامه نيافت. او به همراه چند نفر ديگر تا 11 سالگي نزد پدر به فراگيري ادبيات عرب مشغول بوده سپس به پيشنهاد و تشويق آيت الله آقاي حاج شيخ احمد حججي، به همراه دو نفر ديگر به نامهاي حاج شيخ ابراهيم رياضي و حاج شيخ غلامحسين منصور به قم رفت تا از محضر عالمان و فرزانگان آن ديار عالم خيز بهره‌مند شود. سرپرستي او در قم با همان دو همسفر بود. آن دو پس از مدتي به نجف‌آباد بازگشتند و آیه‌الله منتظري نيز به نجف آباد بازگشت.
آیه‌الله منتظري در 15 سالگي به حوزه علميه اصفهان رفت و به مدت چهار سال از محضر عالمان آن ديار بهره‌مند شد. او در آن دوره به دليل استعداد سرشار در فراگيري دروس، زبانزد طلاب حوزه اصفهان شد و توانست تا شروع درس رسائل و مكاسب در آنجا بماند. سپس به قم آمد و در مدتي اندك دروس دوره سطح را به پايان رسانيد و به دروس خارج بزرگان حوزه علميه قم راه يافت و سالهاي فراوان از آنها بهره برد.
استادان و دوستان
آیه‌الله منتظري در سالهاي تحصيل خود به محضر عالمان بسياري راه يافت. او كه بسياري از دروس مقدمات را نزد پدر خويش فرا گرفته بود، در حوزه علميه اصفهان از محضر استاداني چون مرحوم حجه‌الاسلام سيد محمد هاشمي قهدريجاني و مرحوم آیه‌الله حاج شيخ محمد عالم نجف آبادي بهره برد. او در درس خارج فقه و اصول سالها شاگرد آیه‌الله العظمي بروجردي(ره) بود و از مبرزترين شاگردان وي به شمار مي‌رفت. همچنين وي سالها در دروس فقه و اصول و حكمت امام خميني(ره) شركت مي‌كرد و از آن بهره‌هاي بسيار مي‌برد.
آیه‌الله منتظري در دوران تحصيل خود با فرزانگان بسياري رابطه دوستي داشت كه از جمله آنان، شهيد آیه‌الله مرتضي مطهري(ره) و مرحوم آیه‌الله عبدالرحيم رباني شيرازي بودند.
فعاليتهاي علمي و فرهنگي
آیه‌الله منتظري در ساليان عمر خود، بارها كتب دوره مقدمات و سطح را تدريس كرده و سپس ساليان متمادي به تدريس خارج فقه و اصول پرداخته است. درس او از دروس ممتاز به شمار مي‌آمد و طلاب بسياري ازآن بهره مي‌بردند. آیه‌الله منتظري در زمان آیه‌الله بروجردي از ممتحنين درجه اول حوزه علميه قم بوده و نيز در زمينه، فقه فلسفه و تفسير از مدرسان ممتاز و صاحب نظر به شمار مي‌آمد.
آیه‌الله منتظري تا به امروز كتب فراواني در زمينه علوم اسلامي تدوين و تأليف كرده است كه از جمله آنان:
1. نهآیه الاصول (تقرير درس اصول مرحوم آیه‌الله العظمي بروجردي)؛
2. البدر الزاهر في صلاه الجمعه و المسافر (تقرير درس فقه مرحوم آیه‌الله العظمي بروجردي)؛
3. دراسات في ولآیه الفقيه و فقه الدوله الاسلاميه در 4 جلد؛
4. كتاب الزكوه در 4 جلد؛
5. كتاب الخمس و الانفال؛
6. كتاب الحدود؛
7. دراسات في المكاسب المحرمه در 3 جلد؛
8. التعليقه علي العروه الوثقي؛
9. درسهايي از نهج البلاغه در 10 جلد كه 3 جلد آن تاكنون چاپ شده است؛
10. خطبه حضرت فاطمه زهرا(س) به زبان فارسي و اردو كه عربي آن نيز آماده چاپ است؛
11. رساله توضيح المسائل به زبان فارسي، اردو و عربي (عربي آن به نام «الاحكام الشريعه علي مذهب اهل‌البيت عليهم السلام» منتشر شده است)؛
12. رساله استفتائات در 2 جلد؛
13. استفتائات مسائل ضمان؛
14. مناسك حج به زبان عربي و فارسي؛
15. كتاب ارزشمند «خاطرات»؛
16. ديدگاهها در 2 جلد حاوي پيامها و نظرات ايام حصر و بعد از حصر مي‌باشد؛
17. احكام پزشكي؛
18. مناظره مسلمان و بهايي؛
19. مجموعه سخنرانيها، پيامها، مصاحبه‌ها و خطبه‌هاي نماز جمعه تهران و قم؛
20. مباحث فقهي «الصلوه» «الغصب» «الاجاره» و «الوصيه»؛ (تقرير درسهاي مرحوم آیه‌الله العظمي بروجردي)؛
21. مباحث «استصحاب» و «تعادل و تراجيح» (تقرير درسهاي مرحوم آيت‌الله العظمي خميني)؛
22. درسهايي از اصول كافي (هنوز به مرحله چاپ نرسيده است)؛
23. مجموعه بحثهاي اعتقادي در قالب مناظره دو جوان «از آغاز تا انجام» كه اساس آن در دوران زندان در رژيم گذشته نوشته شده است؛
24. اسلام دين فطرت؛
25. رساله حقوق؛
26. موعود اديان كه در پاسخ به شبهات مخالفين وجود بقيه‌الله الاعظم امام زمان(عج) نگاشته شده است؛
27. الافق و الآفاق في مسأله الهلال.
فعاليتهاي سياسي
آیه‌الله منتظري در طول سالهاي مبارزه امام(ره) و مردم ايران بر ضد رژيم پهلوي، تلاش بسياري را به انجام رسانده است. او پس از درگذشت آیه‌الله العظمي حكيم(ره) طي نامهاي با آیه‌الله رباني شيرازي، امام خميني(ره) را به عنوان مرجع بزرگ جهان تشيع، به مردم ايران و شيعيان ديگر نقاط جهان معرفي كرده است. در پي قيام 15 خرداد 1342 و نيز پس از آن دستگيري امام(ره)، آیه‌الله منتظري طي سخنرانيها و جلسات متعدد مردم نجف آباد را به اعتراض و تظاهرات واداشت كه در نتيجه، بازار نجف آباد يك هفته تعطيل شد.
آیه‌الله منتظري، هنگامي كه در زندان قزل قلعه محبوس بود، طي نامهاي به علماي بلاد گوناگون اسلامي، آنان را از آخرين اخبار درباره نهضت اسلامي و نيز وضعيت امام(ره) و خيانتهاي رژيم شاه آگاه كرد. او در سال 1345 ـ با اينكه از سفر به خارج از ايران منع شده بود ـ به نجف رفت و آخرين اخبار اوضاع ايران را به اطلاع امام (ره) رساند و سپس به ايران بازگشت. همچنين در آذر 1357 در حالي كه امام(ره) در پاريس بود، او نيز به فرانسه رفت و آخرين اخبار را به اطلاع امام(ره) رسانيد. از جمله فعاليتهاي مهم او در آن سالها، برپايي نماز جمعه در نجف آباد و طبس بود كه در آن سالها، اقدام بسيار مهم و موثري به شمار مي‌آمد. او همچنين در سفر حج با مردمان ايران و ديگر كشورها ارتباط برقرار كرد و آنان را نسبت به تحولات و دگرگونيها و نيز مباني انقلاب اسلامي آگاه مي‌كرد.
آیه‌الله منتظري در طول مبارزات عليه حكومت طاغوت، از سال 1340 تا 1357 بارها و بارها به زندان رفت يا تبعيد شد و بسياري از آنها، با شكنجه‌هاي فراوان همراه بود. ازجمله تبعيدهاي ايشان مي‌توان تبعيد به مسجد سليمان، نجف آباد، طبس و سقّز اشاره كرد.
آیه‌الله منتظري پس از انقلاب اسلامي نيز خدمات بسياري را به انجام رساند كه از جمله آنان عضو شوراي انقلاب پيشنهاد هفته وحدت، كوشش در امر وحدت حوزه و دانشگاه، رياست مجلس خبرگان قانون اساسي، امامت جمعه تهران، مسؤوليت انتصاب قضات در قوه قضائيه، انتصاب ائمه جمعه و نماينده در دانشگاهها، عفو زندانيان و قائم مقامي رهبري را مي‌توان نام برد. او در پيش از انقلاب از مؤسسين جامعه مدرسين و امضاي ايشان در زير بسياري از اعلاميه‌هاي آن مركز به چشم مي‌خورد.
