تولد و دوران كودكي
مرحوم آیه الله ميرزا علي احمدي ميانجي، در سال 1305 هجري شمسي، در منطقه «اوچ تپه» و در روستاي «پورسخلو»، واقع در چهار فرسخي ميانه، ديده به جهان گشود. پدرش مرحوم حسينعلي، بخشي از دروس دوره سطح حوزه علميه را فراگرفته بود و در روستاي خود و روستاهاي اطراف، به كار تبليغ و وعظ، رفع نيازهاي مستمندان و داوري در اختلافات مردم مي‌پرداخت. جدّ وي نيز مرحوم شيخ احمد، با وجود مجتهد يا قريب الاجتهاد بودن، در روستا مانده بود و به حل مشكلات مردم مي‌پرداخت. خانواده مرحوم ميانجي و اجدادشان، از اهل علم و از دوستداران خاندان پيامبر(صلی الله علیه و آله) بودند.
دوران تحصيل
مرحوم ميانجي، كتاب هاي فارسي متداول در آن روزگار، همچون گلستان، نصاب الصبيان و منشآت امير نظام را نزد پدرش آموخت و در 12 يا 13 سالگي به عزم تحصيل علوم حوزوي به «ميانه» رفت. ادبيات عرب، حاشيه ملا عبدالله، معالم الاصول، قوانين و شرح لمعه را نزد مرحوم آیه الله شيخ ابو محمد حجّتي به خوبي فرا گرفت. بخشي از شرح لمعه را نيز نزد حاج شيخ لطفعلي و نوزي ميانجي و شيخ مهدي جديدي آموخت. سپس به سفارش آیه الله ونوزي به تبريز رفت و از محضر چندي از عالمان آن ديار، از جمله علامه طباطبايي بهره برد. اقامت وي در تبريز چهار ماه طول كشيد. پس از آن، با مهاجرت علامه طباطبايي به قم، وي نيز عازم قم شد و در مدرسه دارالشفا سكونت نمود. اوضاع مدارس علميه، در آن روزگار، از جهت امكانات بسيار وخيم بود و مرحوم ميانجي، با امكانات ناچيز رفاهي و نبود شهريه، سختي روزگار را بر خود هموار مي‌كرد و در درس خارج بزرگان حوزه علميه قم، شركت مي‌جست.
در حين اين سالها، وي با برخي از فضلاي قم، جلسات تفسيري تشكيل داد و به مباحثه و مداقّه آيات قرآن پرداخت كه اين جلسات حدود پنجاه سال به طول انجاميد.
استادان و دوستان
مرحوم آیه الله احمدي ميانجي، در دوران پربركت تحصيل خود از استادان گرانمايه‌اي در ميانه، تبريز و قم بهره برد كه نام برخي از آنان، در صحيفه زرّين علم و اجتهاد، هماره مي‌درخشد. استاد ميانجي كه كتابهاي فارسي متداول را نزد پدرش در روستاي خود، آموخته بود، در ميانه به درس مرحوم حجّتي رفت و مقدمات و بخشي از سطح، از جمله كتب معالم و قوانين را نزد وي آموخت و از محضر آیه الله ونوزي ميانجي و شيخ مهدي جديدي در شرح لمعه بهره برد. هجرت وي به تبريز، با سفارش وعنايت آیه الله ونوزي بوده است؛ به گونه‌اي كه وي طي چند نامه، آیه الله ميانجي را به محضر عالمان تبريز، از جمله مرحوم علامه طباطبايي و مرحوم شريعتمداري معرفي نمود. وي نيز از محضر علامه طباطبايي بهره‌هاي فراواني بُرد و پس از هجرت ايشان به قم، عازم قم شد و كفآیه الاصول را نزد ايشان فرا گرفت. وي بر اين باور بود كه شخصيت علمي علامه طباطبايي، تحت الشعاع شخصيت تفسيري و فلسفي ايشان قرار گرفته و ابعاد ديگر علمي ايشان كمتر بازگو شده است. وي از ويژگيهاي روحي علامه، عدم خودستايي در گفتار و ادب و تواضع هنگام روبه رو شدن با شاگردان را بر مي‌شمارد. از ديگر استادان دوره سطح مي‌توان از آیه‌الله شيخ موسي زنجاني و آیه‌الله سيد حسن قاضي طباطبايي و آیه‌الله العظمي مرعشي نجفي نام برد.
از ديگر استادان مرحوم احمدي ميانجي، مي‌توان آیه الله حاج ميرزا احمد كافي الملكي را نام برد كه وي، در درس خارج اصول ايشان حاضر مي‌شده است. همچنين وي در درس خارج فقه آیه الله العظمي بروجردي، آیه‌الله العظمي محقق داماد، آیه الله العظمي گلپايگاني و آیه‌الله العظمي هاشمي آملي و ميرزا رضي تبريزي شركت و سالها از محضر ايشان استفاده مي‌نموده است.
آیه الله ميانجي، در طول دوران تحصيل خود با بسياري از فضلا و بزرگان حوزه، رابطه دوستانه داشته است. از جمله دوستان ايشان در دوران تحصيل در تبريز آیه الله اعتمادي است كه خود، صاحب شروح رسائل و كفايه مي‌باشد. از ديگر دوستان ايشان در تبريز، آیه الله موسوي اردبيلي بود كه بيشتر مباحثات دوره سطح ايشان، با وي بوده است. از دوستان ايشان در قم، مي‌توان آقايان ميرمحمدي زرندي، مشكيني، مرحوم حاج سيد مهدي روحاني، سيد موسي شبيري زنجاني، شيخ احمد آذري قمي، شيخ احمد پاياني، سيد اسماعيل موسوي زنجاني، امام موسي صدر، شهيد بهشتي و آقاي مكارم شيرازي را نام برد. آیه الله ميانجي از همه اين آقايان، به نيكويي ياد مي‌كند و ويژگي بارز آنان را جدّيت در درس و تحصيل علم، خلوص و صدق نيّت، پرهيزگاري و اجتناب از محرّمات مي‌داند.
فعاليتهاي علمي و فرهنگي
استاد احمدي ميانجي در عمر شريف خود خدمات فرهنگي بسياري را به جامعه ارزاني داشت. او در زندگي خود شاگردان بسياري تربيت كرد و تا اواخر عمرش به تدريس كتب رسائل، مكاسب و كفايه مشغول بود؛ از جمله، سالها اين كتب را در مدرسه حقاني قم تدريس مي‌نمود كه ثمره آن ظهور بسياري از شاگردان وي در بدنه قوه قضاييه كشور است.
استاد به همراه بسياري ديگر از فضلا و استادان حوزه علميه قم در ايّام جواني جلسات مباحثه‌اي تشكيل داده بود كه در آن، به مباحث تفسيري، فقهي، كلامي و تاريخي پرداخته مي‌شد كه اين جلسات، حدود پنجاه سال به طول انجاميد و حاصل آن، كتب بسياري بود كه در اين زمينه‌ها به نگارش درآمد. در قم نيز، همواره پس از نماز مغرب و عشاء، به پاسخ گويي به پرسشهاي جوانان و طلاب حوزه علميه قم مي‌پرداخت و حتي كهولت سنّ، مانع برقراري ارتباط معظمٌ له با نسل جوان نشد.
آیه الله احمدي ميانجي در ايام تعطيلي دروس حوزه، به ميانه، زادگاه خود، مي‌رفت و به ارشاد مردم و جوانان مي‌پرداخت. همچنين خدمات فرهنگي بسياري نيز در ميانه انجام داده بود. تأسيس صندوق قرض‌الحسنه مهديه و مؤسسه خيريه الزهرا از جمله فعاليتهاي ايشان بود. در زمان رژيم شاه، به دليل عدم مشروعيت بانكها، مردم پولهاي خود را به صندوق مهديه واريز مي‌كردند و با اين پولها، فعاليتهاي اقتصادي انجام مي‌شد كه ثمره آن اعطاي وام هايي بود كه به افراد بي بضاعت يا كم درآمد تعلّق مي‌گرفت. از ديگر خدمات ايشان در ميانه تأسيس انجمن ديني و فرهنگي دين و دانش بود كه در آن به مباحث تفسيري و كلامي پرداخته مي‌شد و به شبهات متعدّد جوانان در زمينه‌هاي گوناگون پاسخ داده مي‌شد.
مرحوم احمدي ميانجي در عمر با بركت خود، كتابهاي بسياري نگاشته است كه برخي از آنها بدين شرح است:
1ـ مكاتيب الرسول (در چهار جلد)؛
2ـ مكاتيب الامام الرضا 7 ؛
3ـ تعليق، تصحيح و استدراك بر «معادن الحكمه في مكاتيب الائمه» تأليف علم الهدي فيض كاشاني؛
4ـ مواقف الشيعه (در سه جلد)؛
5ـ التبرك بآثار النبي و الصحابه؛
6ـ السجود علي الارض؛
7ـ الاسير في الاسلام؛
8ـ مالكيت خصوصي زمين يا اصول مالكيت؛
9ـ اطلاعات و تحقيقات در اسلام؛
10ـ تعليقه بر «شيعه در اسلام» نوشته علامه طباطبايي؛
11ـ خمس در اسلام؛
12ـ احاديث اهل البيت من طرق اهل السّنه؛
13ـ مكاتيب الائمه؛
14ـ المقتطف من آثار السلف و الخلف؛
15ـ ازاحه الارتياب عن حديث الباب.
مقالات بسياري نيز از ايشان در مجلات گوناگون، از جمله «نور علم» بر جاي مانده است. برخي از كتب ايشان نيز هنوز به چاپ نرسيده است؛ از جمله تقريرات درس فقه و اصول.
رفتار، گفتار و كردار خوب مرحوم احمدي ميانجي، زبان زد خاص و عام و خود، بزرگ‌ترين خدمت وي به جامعه اسلامي بود. آري، اخلاق نيك مردان بزرگ، خدمتي بزرگ است كه آثار و بركات آن تا سالها در ميان گروههاي مختلف مردم خواهد ماند و خورشيد پرفروغ تفكر و منش شيعي را فروزنده‌تر خواهد ساخت. مرحوم ميانجي در مردم داري سرآمد بود و در منزلش هماره به روي نيازمندان و تهي دستان باز بود. دروس اخلاق ايشان، مورد توجّه بسياري از مشتاقان كمال و تعالي و احيا كننده روح تعبّد در برابر ذات پروردگار بود.
علاوه بر اين همه، او به تأسيس مراكز بسياري به خدمت براي مردمان ايران زمين مي‌شتافت كه از جمله آنها مي‌توان به تأسيس جامعه اسلامي ناصحين(1370)، صندوق ذخيره علوي و مؤسسه خيريه الزهراء اشاره كرد.
فعاليتهاي سياسي
آیه الله احمدي ميانجي، از آغازين روزهاي فعاليت سياسي امام (ره) در خدمت ايشان و نهضت اسلامي بود و بارها بر منابر و در مجامع عمومي، از شاه و دستگاه طاغوت برائت جست و ماهيت آن را فاش كرد. وي، بر اثر اين افشاگريها مورد تعقيب و تهديد ساواك قرار گرفت. به سبب يكي از اين افشاگريها، عوامل رژيم شاه به منزل ايشان در ميانه هجوم آورده، ايشان را مورد ضرب و شتم قرار دادند و به زندان تبريز منتقل كردند.
از فعاليتهاي مهم آیه الله ميانجي، در زمان رژيم طاغوت، شركت در تأسيس جامعه مدرسين حوزه علميه قم و همكاري مداوم با آن بود.
وي براي تشكيل و تأسيس جامعه مدرسين زحمات فراواني را متقبّل شد. از جمله فعاليتهاي وي در اين زمينه تشكيل جلسات مشورتي با مراجع معظم تقليد براي پيشبرد نهضت بود. همچنين وي از كساني بود كه بيانيه جامعه مدرسين مبني بر «خلع يد شاه از سلطنت» را امضا كرد؛ اين بيانيه از مهم‌ترين فعاليتهاي جامعه مدرسين در زمان رژيم شاه به شمار مي‌رود.
حضور ايشان در صحنه‌هاي سياسي، به پيش از انقلاب منحصر نشد. پس از پيروزي شكوهمند اسلامي، مرحوم ميانجي در صحنه‌هاي گوناگون حضور مستمر داشت و در فتنه‌هاي ايجاد شده، همانند داستان مجاهدين خلق و نيز مسأله بني صدر، به افشاگري و روشنگري مي‌پرداخت. در جنگ تحميلي نيز ضمن اهداي فرزند خود ـ جعفر ـ به كاروان شهيدان انقلاب اسلامي، بارها در صحنه‌هاي جنگ حضور يافت و منزل خود را در قم، محل رفت و آمد جوانان پر شور بسيجي كرده بود.
آیه الله احمدي ميانجي، چندين بار از طرف امام خميني (ره) مأموريت يافت تا باتني چند از فضلاي حوزه علميه، به مناطق گوناگون رفته مشكلات و اختلافات بوجود آمده را حل و فصل نمايند. وي نيز بي درنگ، به انجام دادن وظايف محوّله پرداخت و در صحنه اطاعت از ولي فقيه نيز سربلند بيرون آمد. پس از ارتحال امام بزرگوار نيز همواره مردم را به اطاعت از فرمانهاي رهبر معظم انقلاب، حضرت آيت الله خامنه‌اي و اجراي منويات ايشان فرا مي‌خواند.
برخي از مسؤوليتهاي ايشان پس از انقلاب به شرح زير است:
1- عضويت در جامعه مدرسين حوزه علميه قم ؛
2- نمايندگي از سوي امام (ره) براي رسيدگي به وضعيت زندانيان ميانه در شهرهاي اطراف آن؛
3- نمايندگي مجلس خبرگان در سه دوره متوالي (دوره يكم و دوم از استان آذربايجان غربي و دوره سوم از آذربايجان شرقي)
آیه الله ميانجي، پس از عمري مجاهدت در راه آرمانهاي اسلامي، در روز دوشنبه 21 شهريور ماه 1379 مطابق با دوازدهم جمادي الثاني 1421 دار فاني را وداع گفت و در حرم حضرت معصومه 3 به خاك سپرده شد.
در بخشي از پيام مقام معظم رهبري به مناسبت درگذشت ايشان آمده است: «ايشان در شمار عالمان و برگزيدگاني بودند كه علم را با عمل و تقوي را با جهاد و فقاهت را با تبليغ دين و برجستگي رتبه دانش و تحقيق را با كمال و فروتني و زهد و كم توقعي در هم آميخته و در عرصه دين و معنويت، همچون ميدان حضور و نشاط انقلابي، از پيشروان و گوي سبقت ربودگان بودند».
