تولد و دوران كودكي
آیه الله مرتضي بني‌فضل در سال 1314 هجري شمسي در تبريز ديده به جهان گشود، پدرش مرحوم حاج سيفعلي، از اخيار آن روزگار بود كه خود نيز تدريس مي‌فرمود، ولي از اول تا پايان عمر ملبس به لباس روحانيت نبود. مادر وي نيز از زنان پاكدامن و عاشق اهل بيت بود كه در مجموع، از سوادِ قرآني و بخشي از معارف اسلامي بهره‌مند بود. خانواده آیه الله بني فضل، خانواده‌اي پرهيزگار و دوستدار خاندان پيامبر(ص) بوده‌اند.
دوران تحصيل
آیه الله بني فضل، تحصيلات خود را از مكتب خانه آغاز كرده به فراگيري ادبيات فارسي و قرآن پرداخت. سپس به حوزه علميه تبريز رفت و تا شرح لمعه را فرا گرفت. سپس در 19 سالگي به قم آ مد تا از محضر استادان‌حوزه علميه قم بهره‌مند شود. دوران تحصيل او همواره با فراز و نشيبهاي فراوان روبه رو بوده است كه برخي از آنها مربوط به وضعيت سياسي آن دوران مي‌باشد. خفقان رضاخاني مي‌كوشيد تا مردم را از روحانيت جدا سازد و حوزه‌هاي علميه را در نگاه جامعه سركوب و منكوب نمايد تا از اين راه، نفوذ دولتهاي استكباري در ايران را هر روز، بيشتر سازد. از اين رو، طلاب آن روزگار، از محروميت و مظلوميت ويژه‌اي برخوردار بودند.
آیه الله بني فضل، پس از ورود به قم، به تكميل دروس دوره سطح پرداخت. سپس به درس خارج فقه و اصول بزرگان آن روز رفت و سالها از محضر آنان بهره‌مند شد. تحصيلات ولي منحصر به فقه و اصول نبود و به علوم عقلي و تفسير نيز مي‌پرداخت.
او در ساليان تحصيل خود، از تدريس نيز غافل نماند و به دروس اخلاق، استادان وارسته و پرهيزگار آن ديار مي‌رفت تا علم خود را به عمل صالح پيوند زند.
استادان و دوستان
آیه الله بني فضل در دوران تحصيل خود از محضر استادان بسياري بهره برد. او كه مقدمات و سطح تا بخش شرح لمعه را نزد آیه الله حاج ميرزا جواد سلطان القرّاء فرا گرفته بود، با ورود به قم باقيمانده شرح لمعه را نزد آیه الله حاج ميرزا باقر مرندي و قوانين را نزد حاج شيخ نصرت بنارواني ميانجي، و مطول را نزد حاج ميرزا حسن محدث سرابي آموخت و براي فراگيري منظومه سبزواري به نزد آیه الله شربياني رفت. رسائل، مكاسب و كفايه را نيز نزد آيات عظام مشكيني، سلطاني طباطبايي، مجاهدي و شيخ عبدالجواد اصفهاني فرا گرفت.
با پايان يافتن دروس دوره سطح مدت دو سال و نيم در درس خارج فقه مرحوم آیه الله العظمي بروجردي(ره) شركت كرد. حدود پنج سال در درس خارج فقه آیه الله العظمي گلپايگاني(ره) و آیه الله العظمي محقق داماد(ره)، هفت سال در درس خارج فقه و اصول امام خميني(ره) و يك سال در درس آیه الله حاج شيخ عباسعلي شاهرودي شركت كرد. كمتر از يك سال هم به درس تفسير مرحوم علامه طباطبايي رفت.
آیه الله بني فضل، درس امام(ره) را راهگشا و داراي ظرايف فراوان مي‌داند و در طول تحصيل در خدمت او، به بهره مندي از اخلاق، رفتار و سخنان سياسي و اجتماعي او پرداخته است.
آیه الله بني فضل با بسياري از اعضاي جامعه مدرسين حوزه علميه قم رابطه دوستي داشته و با آنان به مباحثه مي‌پرداخته است.
فعاليتهاي علمي و فرهنگي
آیه الله بني فضل از مرداني است كه در عرصه علم و فرهنگ خدمات شاياني را از خود بر جاي نهاده است .او از نخستين سالهاي تحصيل، به امر تدريس اشتغال داشته و از اين رهگذر، شاگردان فراواني را به عالم تشيّع تقديم داشته است. او زماني كه در تبريز به تحصيل مي‌پرداخت، سيوطي را تدريس مي‌كرد و سپس در طي پنج سال، يازده بار معالم الاصول را درس داد؛ به گونه‌اي كه در هر سال يك دوره آن را به زبان آذري، براي طلاب ترك زبان و يك دوره آن را به زبان فارسي براي ديگر طلاب و يك دوره باقيمانده را در تبريز در ايام تابستان تدريس مي‌فرمود.
آیه الله بني فضل سه بار رسائل شيخ انصاري، پنج بار مكاسب محرمه بيع و دو بار خيارات كتاب مكاسب و چندين دوره منظومه سبزواري را آموزش داد و بيش از پانزده سال است كه به تدريس، درس خارج مي‌پردازد.
او در طي اين سالها از تأليف كتب نيز باز نماند و شرحهايي بر بخش منطق منظومه سبزواري، مكاسب محرمه، بيع و خيارات مكاسب شيخ انصاري و نيز شرح گسترده‌اي بر كتاب القضاء شرايع نگاشته است.
او همچنين مدارك تحرير الوسيله را تأليف نموده كه بخشي از آن به چاپ رسيده است.
آیه الله بني فضل، ساليان درازي است كه به تبليغ و ارشاد مردم، بويژه جوانان، مي‌پردازد و آنان را با مكتب تشيع و مباني آن آشنا مي‌كند.
فعاليتهاي سياسي
آیه الله بني فضل از نخستين سالهاي نهضت امام خميني(ره) همواره يار و حامي اين نهضت عظيم بوده است. او در سالهاي پيش از انقلاب، رابط امام با برخي از علما و مراجع بوده و نقش بسزايي در تنظيم حركت همه جانبه حوزه علميه قم بر ضد رژيم پهلوي ايفا كرده است. او در آن سالها با سخنراني در مجامع عمومي و خصوصي، ماهيت رژيم شاه را افشا مي‌كرد. اين امر باعث شد كه گاه، ساواك او را احضار و مورد بازجويي و هتاكي قرار دهد.
از فعاليتهاي مهم وي، عضويت در جامعه مدرسين حوزه علميه قم و شركت در برنامه‌هاي مبارزاتي اين نهاد است. او در بسياري از جلسات آن مركز شركت و بسياري از اعلاميه‌هاي آن را امضا مي‌كرد.
پس از انقلاب شكوهمند اسلامي نيز آیه الله بني فضل دست از تلاش سياسي برنداشت و خدمات بسياري را در استان آذربايجان به انجام رساند. او همواره با اطاعت از امام(ره) و دعوت همگان به پيروي مطلق از ولايت فقيه و نيز با حمايت همه جانبه از مقام معظم رهبري، همواره در صحنه‌هاي حضور داشت و در دوره اول مجلس خبرگان به نمايندگي از مردم آذربايجان غربي و در دوره دوم به نمايندگي از مردم آذربايجان شرقي عضويت داشت.
آیت الله بنی فضل در نهم شهریور ماه سال ۱۳۸۶ در تبریز چشم از جهان بسته و پیکر مطهر او بنابر وصیتشان در بارگاه ملکوتی حضرت معصومه(س) در قم به خاک سپرده شد.
