تولد و دوران كودكي
آیه‌الله‌العظمی شيخ حسين نوري همداني در سال 1304 هجري شمسي در خانواده‌اي مذهبي و روحاني، در شهر همدان به دنيا آمد. هفت ساله بود كه تحصيلات خود را در محضر پدر خود آغاز كرد. پدرش از علماي همدان و هم حجره آيت‌الله‌العظمي آخوند ملاعلي همداني بود و روحيه او نقش بسزايي در توفيق و پيروزي فرزندش در عمل و علم داشت.
دوران تحصيل
آیه‌الله‌العظمی نوري همداني در هفت سالگي با عنايت پدر و در محضر او تحصيلات خود را آغاز كرد و در آغاز، ادبيات فارسي، كتاب گلستان سعدي، كليه و دمنه، انشاء، نصاب الصبيان، جامع المقدمات، ادبيات فارسي و عربي و نوشتن خط نستعليق و نسخ را فرا گرفت. سپس به همدان رفت و در مدرسه علميه آخوند به تحصيل مشغول شد و از سيوطي و حاشيه تا قوانين را در همان جا فرا گرفت.
در سال 1322 هجري شمسي و در 18 سالگي راهي حوزه علميه قم شد تا از محضر استادان آن حوزه سترگ نيز بهره‌مند شود. با ورود به قم به درس رسائل و مكاسب رفت و پس از مدتي كفآیهالاصول را فرا گرفت. از خاطرات شگفت‌آور آیه‌الله نوري همداني از آن سالها، خواندن نماز باران توسط آیه‌الله‌العظمی سيد محمد تقي خوانساري بود كه باعث نزول باران فراوان و رونق كشاورزي در آن سال شده بود.
او با پايان يافتن دروس دوره سطح، به درس خارج فقه و اصول مراجع و استادان بزرگ آن زمان شرفياب شد؛ از جمله مدت پانزده سال به درس آیه‌الله العظمي بروجردي(ره) رفت و تا پايان عمر آن مرجع بزرگ در درس وي حاضر شد. وي در طي اين سالها به تحصيل علوم عقلي نيز مي‌پرداخت. و در دروس اخلاق، بويژه درس اخلاق امام خميني(ره) شركت مي‌جست.
آیه‌الله‌العظمی نوري همداني در طول سالهاي تحصيل، به تدريس كتب حوزه نيز مي‌پرداخت و از اين رهگذر شاگردان ممتازي را به مكتب شيعه ارزاني داشته است.
استادان و دوستان
آیه‌الله‌العظمی نوري همداني تحصيلات كلاسيك و مدرسه‌اي نداشته است، از آغاز تحت تربيت و تدريس پدر صرف و نحو و ادبيات فارسي و عربي را فرا گرفت. پدر او بر اين باور بود كه در تحصيل دروس ديني، دروس پايه و مقدماتي نقش اساسي دارد. از اين رو، هر روز دروس را به بهترين نحو آموزش مي‌داد و فردا روز آن را از فرزند خود باز مي‌پرسيد.
در حوزه علميه قم نيز آیه‌الله‌العظمی نوري همداني براي تحصيل رسائل و مكاسب و كفايه به محضر استادان فراواني از جمله آيت‌الله سيد محمد باقر سلطاني طباطبايي، آیه‌الله العظمي داماد، شيخ محمد مجاهدي، ميرزا مهدي تبريزي و آیه‌الله‌العظمی حجت شرفياب شد. آیه‌الله‌العظمی نوري همداني در دروس اصول و فلسفه آیه‌الله العظمي رفيعي قزويني و در درس فقه و اصول آیه‌الله العظمي سيد علي يثربي نيز شركت مي‌كرد. او مدت 12 سال به درس مرحوم آیه‌الله العظمي سيد محمد داماد و مدت 15 سال در درس آیه‌الله‌العظمی بروجردي(ره) و مدت 5 سال در درس امام خميني(ره) در فقه و اصول شركت جست.
براي فراگيري اسفار اربعه نيز مدت 5 سال به درس علامه سيد محمدحسين طباطبايي رفت. و در درس تفسير اين استاد بزرگ نيز شركت مي‌كرد. او از سالهاي تحصيل خود و از استادان گرانمآیه خويش خاطرات فراواني دارد؛ از جمله آنها روحيه اخلاقي استادان خود، بويژه امام خميني(ره) است كه همواره او و ديگر شاگردان را مجذوب خود مي‌كرده است.
آیه‌الله‌العظمی نوري همداني در طي سالهاي تحصيل، با فضلاي بسياري رابطه دوستي و رفاقت داشته است كه از جمله آنها مي‌توان از شهيد آیه‌الله دكتر مفتح، آيت‌الله حاج سيد مهدي روحاني، آيت‌الله حاج شيخ عباسعلي ايزدي نجف‌آبادي و آيت‌الله حاج سيد موسي صدر نام برد.
فعاليتهاي علمي و فرهنگي
آیه‌الله‌العظمی نوري همداني در طول عمر شريف خود تاكنون فعاليتها و خدمات علمي و فرهنگي بسياري را به عالم اسلام ارزاني داشته است. او از زماني كه در همدان به تحصيل مشغول بود، تدريس را آغاز كرد و پس از آن در قم، بارها كتابهاي قوانين، رسائل، مكاسب و كفآیهالاصول را تدريس كرد و شاگردان بسياري در دروس او شركت مي‌كردند. با درگذشت آيت‌الله العظمي بروجردي، آیه‌الله‌العظمی نوري همداني رسماً تدريس خارج فقه را آغاز كرد و تاكنون به اين كار اشتغال داشته است. از اين رو نيم قرن تدريس در حوزه‌هاي علميه در كارنامه علمي و فرهنگي او مي‌درخشد. بسياري از شاگردان وي هم اكنون از علماء و رجال نامي كشور مي‌باشند و در پست‌هايي چون مسند قضاوت، امامت جمعه، نمايندگي مجلس، تدريس، تعليم و تربيت يا انجام وظيفه در نهادها و ارگانهاي انقلابي اشتغال دارند. در زمان آيت‌الله العظمي بروجردي، آيت‌الله شعراني، و آقايان كرباسچيان و روزبه در تهران، مركزي را براي فراگيري چند نفر از فضلاي حوزه علميه قم درباره علوم شيمي، فيزيك، هيأت، تشريح، حساب هندسه و زبان تأسيس كردند آيت‌الله العظمي نوري همداني جزو كساني بود كه دو سال تابستان در موقع تعطيلي حوزه علميه قم، در اين مركز شركت و اين علوم را تكميل كرد و مدت دو سال نيز جزء گروهي از علماء بود كه با نظر حضرت آيت‌الله العظمي بروجردي، به تكميل اخبار و وسائل الشيعه پرداخته بودند.
از فعاليتهاي مهم فرهنگي آیه‌الله‌العظمی نوري همداني، تأسيس مدرسه مهدي موعود(عج) است. وي با ياري آیه‌الله شهيد مفتح بر آن شد كه مدرسه‌اي تأسيس كند كه پايگاه تعليم و تربيت باشد و طلاب مستعد در آن پرورش يابند. از اين مدرسه در دوران دفاع مقدس، طلاب فراواني به جبهه‌ها اعزام شدند و برخي از آنان شهيد يا مجروح شدند. اين مدرسه تا به امروز طلاب فاضل بسياري‌را پرورش داده است و هم اكنون نيز با عنايت مؤسس آن، به فعاليت خود ادامه مي‌دهد.
آیه‌الله‌العظمی نوري همداني به دو زبان عربي و انگليسي تسلط كامل دارد و اشعار فراواني با مضمون مذهبي و انقلابي سروده است. وي تا به امروز كتابهاي فراواني را نگاشته است كه برخي از آنها به شرح زير است:
1ـ شگفتيهاي آفرينش 2ـ جهان آفرين 3ـ دانش عصر فضا 4ـ داستان باستان 5ـ ما و مسائل روز 6ـ خوارج از ديدگاه نهج البلاغه 7ـ آغاز يك حركت انقلابي در مصر (شرح عهدنامه مالك اشتر در نهج البلاغه). 8ـ بيت‌المال از ديدگاه نهج البلاغه 9ـ اقتصاد اسلامي (2 جلد) 10ـ منطق خداشناسي 11ـ جمهوري اسلامي 12ـ جهاد 13ـ آمادگي رزمي و مرزداري در اسلام 14ـ امر به معروف و نهي از منكر (عربي كه به فارسي ترجمه شده است) 15ـ مناسك حج 16ـ رساله عمليه 17ـ منتخب المسائل عربي 18ـ حاشيه بر عروه الوثقي 19ـ مناسك عربي 20ـ اجتهاد و تقليد (عربي) 21ـ راهنماي نهج البلاغه و شروح آن 22ـ طبقات الرجال و ثقاتهم و فقهائم 23ـ قضا و شهادات 24ـ ارث 25ـ خمس و انفال 26ـ مضاربه 27ـ صلوه المسافر 28ـ ديات 29ـ مكاسب محرمه 30ـ احكام النساء 31ـ يك دوره كامل اصول فقه 32ـ اخلاق و عرفان و سياست و حكومت 33ـ انسان و جهان 34ـ ربا و سخني با بانكها 35ـ احكام جوانان 36ـ اسلام مجسم (علماي بزرگ اسلام) 37ـ جايگاه بانوان در اسلام.
فعاليتهاي سياسي
آيت‌الله العظمي نوري همداني به موازات فعاليتهاي علمي و فرهنگي و تحصيل علم، تكليف سياسي خود را نيز همواره در نظر داشت. او كه نخستين آشنايي خود با امام خميني(ره) را سال 1322 مي‌داند، از همان تاريخ تا آخرين لحظه عمر آن مرجع بزرگ، همواره خود را به متابعت و حمايت از او واداشته بود و در هيچ سنگر و لحظه‌اي از بذل جان و مال در راه اهداف متعالي امام(ره) و انقلاب دريغ نورزيد. آیه‌الله‌العظمی نوري همداني مهمترين ويژگي عالم ديني را براساس آيات و روايات، زمان‌شناسي و آگاه به زمانه بودن مي‌داند و امام خميني(ره) را بهترين و شايسته‌ترين مصداق آن معرفي مي‌كند. از ديدگاه او همين ويژگي امام(ره) باعث شده بود كه بتواند تحولات فراواني را در عرصه جهاني پديد آورد و سرمشقي براي امروزيان و آيندگان باشد.
آیه‌الله‌العظمی نوري همداني از نخستين جرقه‌هاي نهضت به جمع مبارزان پيوست و در سخنرانيهاي خود ماهيت رژيم دست نشانده پهلوي را بر ملا مي‌ساخت و مردم را به مبارزه عميق و پيگير با آن دعوت مي‌كرد. منزل او در بعد از ظهر روز 19 دي ماه در قم، محل اجتماع تظاهرات كنندگان شده بود. او خود طي سخناني تند و انقلابي، به سياستهاي رژيم حمله كرد و با تجليل از امام(ره) و قيام 15 خرداد، بر ادامه مبارزه تأكيد كرد.
وي در ضمن سخنان خود در آن مجمع با شكوه امام خميني را به «ماه» و مخالف را به كلب تشبيه كرد و اين اشعار را خواند:
مه فشاند نور و سگ عوعو كند هر كسي بر طنيت خود مي تند
چون تو خفاشان بسي بينند خواب كاين جهان يتيم از آفتاب
در شب مهتاب مه را بر سماك از سگان و عوعوايشان چه باك
كي شود دريا ز پوز سگ نجس؟ كي شود خورشيد از كف منطمس؟
اي بريده آن لب و حلق و دهان كه كند سوي ماه آسمان
مصطفي مه مي‌شكافد نيمه شب ژاژ مي‌خايد ز كينه بولهب
پس از اين سخنراني، تظاهرات با شور و هيجان بيشتري به خيابانهاي اطراف كشيده شد و مأموران رژيم پهلوي، مردم را گلوله‌باران كردند كه بر اثر آن بسياري كشته و زخمي شده حضرت آيت‌الله نوري همداني را نيز دستگير و به شهر خلخال تبعيد كردند.
آیه‌الله‌العظمی نوري همداني به سبب مبارزه‌هاي پيگير خود، بارها مورد بازجويي و تعقيب قرار گرفت و به زندان افتاد كه در يك مورد، سه ماه در سلول انفرادي زندان قزل قلعه محبوس شد و چند بار هم تبعيد شد كه تبعيد به خلخال از آن جمله است. ساواك او را از سخنراني در اماكن عمومي ممنوع كرده بود اما او حتي در دوران تبعيد، به سخنراني و افشاگري پرداخت و اين مسأله، فشارهاي رژيم بر او را تشديد مي‌كرد.
او پس از رهايي آخرين تبعيدگاه خود ـ سقز كردستان ـ براي ديدار امام(ره) به پاريس رفت و در هنگام بازگشت، برگه‌اي از امام(ره) به دست او داده شد كه در آن مطالبي در باره حكومت اسلامي نوشته شده بود كه وي آنها را با شهيد بهشتي و شهيد مطهري در ميان گذاشت. آیه‌الله‌العظمی نوري همداني، پس از پيروزي انقلاب مأموريتهاي بسياري را با فرمان امام خميني(ره) در كشورهاي گوناگون انجام داده كه از ميان آنها، اقدامات زير را مي‌توان برشمرد:
ـ رسيدگي به امور سفارتخانه‌ها و كنسولگريها و خانه‌هاي فرهنگ در كشورهاي اروپايي و هندوستان، پاكستان، بنگلادش و فيليپين؛
ـ تبيين، تبليغ و نشر نهضت اسلامي در ابعاد و زمينه‌هاي گوناگون؛
ـ مصاحبه با نشريات و خبرگزاريها در باره انقلاب اسلامي و آثار آن در اين كشورها؛
ـ ارتباط با جوانان كشورهاي اروپايي كه به انقلاب اسلامي علاقه داشتند؛
ـ ارتباط با ايرانيان مقيم كشورهاي اروپايي و تشريح ابعاد انقلاب اسلامي؛
ـ بررسي مشكلات دانشجويان ايراني مقيم خارج و اقدام براي رفع مشكلات آنان.
نمايندگي معظم له از طرف امام(ره) در كشورهاي اروپايي دو سال به طول انجاميد و معظم له در طي آن، به كشورهاي گوناگوني سفر كرد و حقايق و عظمت انقلابي اسلامي و علل و عوامل آن را باز گفت.
آیه‌الله‌العظمی نوري همداني در ساليان پس از انقلاب، همواره يار امام(ره) و مدافع ارزشهاي انقلاب و دفاع مقدس بود و در سالهاي اخير ضمن حمايتهاي فراوان از مقام معظم رهبري(ره) توطئه‌هاي دشمنان در ايجاد تفرقه، تشويق به آزاديهاي بي حد و مرز، تأسيس روزنامه‌هاي وابسته و ترويج اصلاحات آمريكايي را افشا مي‌كرد و از انقلاب اسلامي كه ثمره خون هزاران شهيد و تلاش و ايثار مردم غيور ايران است، دفاع مي‌نمود.
آیه‌الله‌العظمی نوري همداني از آغازين سالهاي تأسيس جامعه مدرسين، به عضويت آن درآمد و امضاي او در زير بسياري از بيانيه‌ها و اعلاميه‌هاي آن مركز مقدس به چشم مي‌خورد.
آیه‌الله‌العظمی نوري همداني هم اكنون از مراجع معظم تقليد است و در شهر مقدس قم به تربيت شاگردان و طلاب مستعد و متقي مي‌پردازد.
