تولد و دوران كودكي
حضرت آيت‌الله العظمي مكارم شيرازي در سال 1305 هجري شمسي در شيراز، در خانواده‌اي مذهبي و دوستدار خاندان پاك پيامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) چشم به جهان گشود. پدرش در آغاز تاجر بازار ايران و هند بود و كم كم به كاسبي در بازار وكيل شيراز پرداخت. مادرش نيز از زنان پاكدامن و مؤمن بود كه در دوران كهولت نيز از حافظه سرشار برخوردار بود و بسياري از حوادث گذشته را به خوبي درخاطر داشت. پدران آيه‌الله‌العظمي مكارم شيرازي همه از نيكان و بزرگان شهر شيراز بودند.
دوران تحصيل
او تحصيلات دبستاني و دبيرستاني خود را در شيراز به پايان برد. استعداد سرشار وي در آموختن باعث شده بود كه همواره از شاگردان ممتاز كلاس باشد و گاه دو پآيه تحصيلي را در يك پايه تمام كند. پس از آن آماده كسب علوم و معارف ديني شد. سقوط حكومت رضاخان، شرايطي را فراهم آورده بود كه روحاني مبارز و مرجع تقليد بزرگ شيراز مرحوم آيه‌الله سيد نورالدين حسيني شيرازي، بتواند ديگر بار حوزه‌هاي علميه شيراز را رونق بخشد و جوانان را به كسب معارف اسلامي تشويق كند؛ به گونه‌اي كه پانصد نفر در يك نوبت، عازم حوزه‌هاي علميه شدند. آيه‌الله‌العظمي مكارم شيرازي يكي از عوامل شيفتگي خود به كسب علوم ديني را سخنان و جاذبه مرحوم نورالدين حسيني شيرازي مي‌دادند. او با ورود به حوزه علميه شيراز، به سرعت دروس مقدمات و سطح را نزد آيه‌الله موحد فرا گرفت و در مدتي نزديك به چهار سال، توانست دروس سطح را به پايان برساند؛ اين خود نشان از استعداد سرشار و تلاش خستگي‌ناپذير وي دارد. در طي اين سالها خود نيز به تدريس دروس به ديگر طلاب مي‌پرداخت، به گونه‌اي كه به گفته خود، در روز هشت ساعت تدريس مي‌كرد و در هجده سالگي حاشيه‌اي بر كتاب گرانسنگ كفآيهالاصول كه از كتب مشهور و دشوار علم اصول است، نگاشت.
در هجده سالگي وارد حوزه علميه قم شد و در درس خارج استادان و علماي بزرگ آن شركت نمود و براي آشنايي با ديدگاههاي فقهي و اصولي عالمان نجف اشرف، در سال 1329 هجري شمسي به آن ديار سفر كرد. او پس از بهره‌هاي فراوان از عالمان نجف و شركت در دروس خارج آنان، در 24 سالگي موفق به كسب درجه اجتهاد از آنان شد و در سال 1330 به دليل نبود امكانات به ايران بازگشت و عازم حوزه علميه قم شد.
استادان و دوستان
آيه‌الله العظمي مكارم شيرازي در دوران تحصيل خود، از محضر استادان بسياري بهره برد. او بخشي از دروس مقدمات و سطح خود را نزد آيه‌الله موحد در شيراز فرا گرفت و همواره از دروس اخلاق و سخنرانيهاي آيه‌الله العظمي سيد نورالدين حسيني شيرازي تا زمان حيات وي، بهره برد. در قم نيز به درس خارج مرحوم آيه‌الله العظمي بروجردي مي‌رفت كه هوش و ذكاوت و پشتكار وي همواره مورد تحسين آن مرجع بزرگ قرار مي‌گرفت. همچنين در دروس حضرات آيات عظام حجت كوه‌كمره‌اي و محقق داماد هم شركت مي‌جست.
با ورود به نجف به درس خارج آيه‌الله العظمي خويي رفت؛ اما تنها به درس وي اكتفا نمي‌كرد و همواره در بين راه و در مسجد مشكلات درسي خود را از وي مي‌پرسيد و آيه‌الله خويي نيز با آرامش و بزرگواري بدان پاسخ مي‌گفت. همچنين در درس آيه‌الله العظمي سيد محسن حكيم نيز شركت مي‌كرد. هنگام بازگشت از نجف بر آن شد تا از برخي علماي آن ديار، اجازه اجتهاد دريافت كند و موفق به كسب اجازه اجتهاد از آيه‌الله اصطهباناتي و آيه‌الله كاشف الغطاء شد.
آيه‌الله مكارم شيرازي برخي از دروس دوره سطح و مقدمات را با دوستان مباحثه مي‌نمود، به گونه‌اي كه آن مباحثات جاي خالي استاد را پر مي‌كرد و رمز توفيق خود در امر درس و بحث را، تلاش مداوم و استفاده مفيد از روزهاي تعطيلي مي‌داند.
او در دوره تحصيل با بسياري از فضلا به مباحثه مي‌پرداخت كه از جمله آنان آيه‌الله دكتر بهشتي، امام موسي صدر و آيه‌الله شبيري زنجاني را مي‌توان نام برد.
فعاليتهاي علمي و فرهنگي
آيه‌الله العظمي مكارم شيرازي تاكنون فعاليتهاي علمي و فرهنگي فراواني را انجام داده است. وي نزديك به چهل سال است كه به تدريس فقه و اصول در سطح عالي (خارج) مي‌پردازد و در اين مدت، شاگردان بسيار مبرزي تربيت نموده است كه بسياري از آنان هم اكنون در پستهاي كليدي كشور يا در حوزه‌هاي علميه به خدمت مي‌پردازند.
او از آغازين سالهاي جواني تاكنون به تأليف و نگارش كتب ديني اشتغال دارد، به گونه‌اي كه درآمد و مخارج زندگي او از اين راه تأمين مي‌شود و از وجوهات شرعيه براي معيشت خود استفاده نمي‌كند. نشريه «مكتب اسلام» كه از قديمي‌ترين نشريات است، حاصل تلاش او و برخي از فضلاي حوزه است. اين نشريه، اولين نشريه حوزه است كه حدود 40 سال است منتشر مي‌شود و در آن مقاله‌هاي گوناگون از فضلا و علماي حوزه علميه به چاپ مي‌رسد. آيه‌الله‌العظمي مكارم شيرازي كتب بسياري را تاكنون نگاشته‌اند كه ذكر همه آنها در اين مختصر، امكان نمي‌پذيرد و تنها برخي از آنها را برمي‌شمريم:
1ـ تفسير نمونه (نزديك به 30 جلد)؛
2ـ تفسير موضوعي پيام قرآن (نزديك به ده جلد)؛
3ـ فيلسوف نماها؛
4ـ مديريت و فرماندهي در اسلام؛
5ـ زهرا، برترين بانوي جهان؛
6ـ زندگي در پرتو اخلاق؛
7ـ جلوه حق؛
8ـ عود ارواح و ارتباط با ارواح؛
9ـ پرسشها و پاسخها؛
10ـ خطوط اصلي اقتصاد اسلامي؛
11ـ انگيزه پيدايش مذاهب؛
12ـ خدا را چگونه بشناسيم؛
13ـ آفريدگار جهان؛
14ـ رهبران بزرگ و مسؤليتهاي بزرگتر؛
15ـ قرآن و آخرين پيامبر؛
16ـ معاد و جهان پس از مرگ؛
17ـ عقيده يك مسلمان؛
18ـ مهدي، انقلابي بزرگ؛
19ـ ارزشهاي فراموش شده؛
20ـ پايان عمر ماركسيسم؛
21ـ آخرين فرضيه‌هاي تكامل؛
22ـ آيين ما (ترجمه اصل الشيعه)؛
23ـ پنجاه درس اصول عقايد براي جوان؛
24ـ سرگرميهاي خطرناك؛
25ـ نماز، مكتب عالي؛
26ـ معراج، شق القمر، عبادت در قطبين؛
27ـ معماي هستي؛
28ـ فلسفه شهادت؛
29ـ اسرار عقب ماندگي شرق؛
30ـ چهره اسلام در يك بررسي كوتاه؛
31ـ در جست و جوي خدا؛
32ـ مشكلات جنسي جوانان؛
33ـ آنچه بايد از اسلام بدانيم؛
34ـ بحثي در باره ماترياليسم و كمونيسم؛
35ـ قرآن و حديث؛
36ـ طرح حكومت اسلامي؛
37ـ مناظرات تاريخي امام رضا(ع)؛
38ـ رساله توضيح المسائل؛
39ـ القواعد الفقهيه؛ (4 جلد )
40ـ انوارالفقاهه؛ (4 جلد )
41ـ انوارالاصول؛ (3 جلد )
42ـ تفسيرالامثل. (20 جلد )
نگاشته‌هاي آيه‌الله‌العظمي مكارم محدود به زمينه خاصي نيست و از وي در بيشتر علوم اسلامي، كتاب منتشر شده است. برخي از كتب وي پاسخ به شبهات روز بوده است به گونه‌اي كه مي‌توان گفت كتابهاي معظم له، مطابق با مسائل روز نوشته شده است؛ همان گونه كه تدريس ايشان نيز در علوم گوناگون با توجه به نيازهاي حوزه‌ها انجام گرفته است. از اين رو سالهاست كه به تدريس تفسير و نهج البلاغه روي آورده‌اند و در اين گستره، شاگردان ممتازي تربيت و آثار فراواني منتشر كرده است كه از جمله آن مي‌توان به تفسير نمونه و گروه تدوين كننده آن اشاره كرد.
آيه‌الله العظمي مكارم شيرازي همواره مدافع اصلاحات در امور حوزه و پيشرفت حوزه‌هاي علميه بوده است. او در دوره جواني از كساني بود كه طي نامه‌اي به محضر آيه‌الله‌العظمي بروجردي، خواستار برخي اصلاحات در حوزه علميه قم شدند. همچنين وي از مؤسسان جامعه مدرسين حوزه علميه قم است.
از خدمات مهم آيه‌الله مكارم شيرازي در عرصه علم و فرهنگ تأسيس چهار مدرسه علميه امام اميرالمؤمنين(ع)، امام حسن(ع)، امام حسين(ع) و امام سجادع) است كه در يكي از آنها رشته تخصصي تفسير وجود دارد و طلاب مستعد در آن، به آموختن روش صحيح تفسير قرآن كريم مي‌پردازند.
همچنين دارالقرآن و مجتمع خاتم الانبياء در شيراز و زائر سراي امام صادق(ع) و امام محمد باقر(ع) در مشهد مقدس از جمله مراكزي است كه توسط ايشان راه اندازي و مورد استفاده علاقه‌مندان قرار مي‌گيرد.
فعاليتهاي سياسي
آيه‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي در دوران قبل از انقلاب و بعد از آن، همواره از تلاشهاي سياسي براي برقراري انقلاب اسلامي و حفظ نهضت اسلامي دريغ نمي‌ورزيد. او با درك وضعيت فكري جوانان در رژيم سابق، به توطئه‌هاي دشمنان براي ترويج تفكر التقاطي در بين طلاب و دانشجويان و رواج ماركسيسم و كمونيسم پي برده بود و در اين زمينه تلاشهاي شاياني را بر جاي نهاد؛ از جمله كتاب «فيلسوف نماها» بود كه به نقد فلسفه‌هاي غربي و ادعاهاي فيلسوفان ماديگرا مي‌پرداخت. اين كتاب حدود 30 بار تجديد چاپ شد و هنوز هم طراوت و جامع بودن خود را در ميان ديگر كتب حفظ كرده است.
كتاب «جلوه حق» نيز به رد ديدگاههاي صوفيان و درويشان مي‌پردازد كه مورد عنايت و لطف آيت‌الله العظمي بروجردي(ره) نيز قرار گرفت. آيه‌الله مكارم با تشكيل جلسات اعتقادي و مجمع علمي نجات نسل جوان، به شبهات موجود پاسخ مي‌گفت و جوانان را به پيروي از مكتب قرآن و عترت تشويق مي‌كرد.
در آن روزگار، وي در سرمقاله‌هاي مجله مكتب اسلام به افشاگري درباره ماهيت رژيم شاه مي‌پرداخت كه باعث توقيف آن نشريه در آن روزگار شد.
آيه‌الله‌العظمي مكارم شيرازي از مؤسسان جامعه مدرسين حوزه علميه قم است و همواره با ديگر اعضاي آن، به مبارزات سياسي بر ضد رژيم شاه مي‌پرداخته و امضاي او در زير بسياري از بيانيه‌ها و اعلاميه‌ها موجود است. او در جلسات خصوصي امام خميني(ره) شركت مي‌كرد و حمايت خود را از وي در پيش از انقلاب و پس از آن اعلام مي‌نموده است. او در زمان رژيم طاغوت، بارها به ساواك احضار شد و به شهرهاي «چابهار»، «مهاباد» و «انارك» تبعيد شد.
آيه‌الله العظمي مكارم شيرازي در تدوين قانون اساسي جمهوري اسلامي نقش بسزايي داشته است و همواره مردم را به اطاعت از ولايت فقيه و حفظ اسلاميت و جمهوريت نظام دعوت مي‌كرده است.
آيه‌الله العظمي مكارم شيرازي پس از رحلت آيه‌الله العظمي اراكي، با اطلاعيه جامعه مدرسين حوزه علميه قم از مراجع اعلم شناخته شد و هم اكنون در قم به تربيت طلاب و پاسداشت از مكتب تشيع مي‌پردازد.
