تولد و دوران کودکی
آیت الله علی نکونام گلپایگانی در سال ۱۳۲۳ هجری شمسی در سعید آباد گلپایگان چشم به جهان گشود. پدرش کشاورز بود و انس بسیاری با قرآن و نماز شب داشت؛ بطوری که بر قرآن تسلّط بسیاری داشت و هر آیه‌ای که می‌خواندند، سوره آن را می‌دانست. مادرش خانمی اهل تهجد و عبادت و از خانواده‌ای روحانی بود. استاد نکونام در چنین خانواده‌ای بزرگ شد و پدر؛ مادرش در شکل‌گیری شخصیت او سهم بسزایی داشته‌اند.
دوران تحصیل
استاد نکونام تحصیلات خود را از مکتب خانه آغاز کرد و پس از فراگیری روخوانی قرآن مجید به دبستان رفت. او دروس دورهه دبستان را به پایان برد و سپس دروس دینی را آغاز کرد. ابتدا به حوزه علمیه اراک رفت و پس از سه سال ـ یعنی در سال ۱۳۴۰ ـ به قم عزیمت کرد.
هدف او از استقرار در قم بهره مندی بیشتر و بهتر از استادان و فرزانگان آن دیار عالم خیز بود. او به سرعت دروس مقدمات و دروس دورهه سطح را به پایان برد و در درس خارج فقه و اصول استادان مشهور دوره خود حضور پیدا کرد. در طی این سالها در درس اخلاق استادانی چون آقا سید حسین فاطمیی و آقای حاج شیخ عباس تهرانی شرکت جدی داشت تا علم خود را با عمل توامان سازد.
استادان و دوستان
استاد نکونام در طول دوران تحصیل به محضر استادان بسیاری شرفیاب شد. او که دروس ادبیات را در اراک در محضر استاد رفیعی و نیز منطق را در محضر استادان رفیعی و احمدی فرا گرفته بود. در قم در درس شرح لمعه استادان حضرات آیات و حجج اسلام صلواتی، حرم پناهی، سید ابوالفضل موسوی تبریزی و علم الهدی مشهدی حاضر شد و قوانین را نزد آیت الله اعتمادی و کفایه را نزد آیات عظام فاضل لنکرانی و نوری همدانی و نیز مکاسب را نزد آیت الله خزعلی آموخت.
وی خارج فقه را عمدتاً از درس مرحوم آیت الله گلپایگانی، خارج اصول را عمدتاً از درس حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی استفاده نمود.
در قسمت‌هایی از خارج فقه و اصول در درس‌های آیات عظام حاج شیخ جواد تبریزی و حاج هاشم آملی (رحمه الله علیهما) شرکت داشت.
منظومه منطق را خدمت حضرت آیت الله گرامی و منظومه حکمت را خدمت مرحوم آیت الله انصاری شیرازی و قسمتی از اسفار را خدمت حضرت آیت الله جوادی آملی (حفظه الله) خواند.
در بخش دروس خارج نیز سالها در درس فقه آیت الله العظمی گلپایگانی (ره) و درس اصول آیت الله العظمی وحید خراسانی شرکت کرد. در بخش علوم عقلی نیز در درس شرح منظومه استاد انصاری شیرازی و درس اسفار آیت الله جوادی آملی حضور داشت.
او در طی سالیان تحصیل با فضلای بسیاری دوست بود و دروس خود را مباحثه کرد که از جمله آنان می‌توان به آقایان محمدی گلپایگانی (مسؤول دفتر مقام معظم رهبری)، حسینی، رهبر و محمدی اشاره کرد.
فعالیتهای علمی و فرهنگی
آیت الله نکونام در عرصه علم و فرهنگ، خدمات بسیار دارد. او سالها برای تبلیغ به شهرها و روستاهای مختلف کشور سفر کرده و مردمان بسیاری را با احکام اسلام آشنا ساخته است. او بیش از سی و پنج سال به تدریس دوره سطح پرداخت و از این راه طلاب بسیاری را تربیت کرد که بسیاری از آن‌ها خود، از مدرسان حوزه علمیه قم به شمار می‌آیند. وی از سال ۱۳۶۷ تا سال‌های پایانی عمر خود در دانشگاه قم نیز به تدریس پرداخته است.
همچنین سالها استاد راهنمای مدارج علمی شورای عالی برای پایان نامه نویسی بوده و بیش از بیست سال به تدریس مکاسب و کفایه اشتغال داشته است. حدود ۱۱ سال به تدریس خارج فقه و از سال ۱۳۹۷ یک روز هفته را به تدریس تفسیر قرآن کردیم اختصاص داده بود.
در سال ۱۳۸۳ عضو جامعه مدرسین شد و از سال ۱۳۸۸ عضویت هیئت ارشاد و تذکیر را پذیرفت. از سال ۱۳۹۱ به مدت چهار سال به عضویت شورای عالی حوزه‌های علمیه منصوب شد. وی از سال ۱۳۹۲ عضویت مجمع مشورتی فقهی شورای نگهبان را پذیرفت.
فعالیتهای سیاسی
استاد نکونام در انقلاب همواره از سیل خروشان ملت ایران در برقراری نظام اسلامی و تحکیم پایه‌های آن جدا نبوده و در مواقع نیاز انجام وظیفه نموده است.
آیت الله علی نکونام گلپایگانی سرانجام در صبح روز ۲۱ تیرماه سال ۱۴۰۳، پس از تحمل یک دوره بیماری، دار فانی را وداع گفت.
