به گزارش روابط عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، آیت‌الله محمود رجبی در جلسه هفتگی درس اخلاق که شامگاه شنبه (۱۷ آبان ۱۴۰۴) در هیئت فرهنگی مذهبی شباب المقاومه قم برگزار شد، با اشاره به جایگاه ارزشمند نعمت شناخت و ادراک در زندگی انسان اظهار داشت: یکی از بزرگ‌ترین نعمت‌های الهی که به انسان عطا شده، شناخت و ابزارهای شناختی است که خداوند در وجود ما قرار داده است. پروردگار در قرآن کریم می‌فرماید: “وَاللهُ أَخْرَجَکُم مِّن بُطُونِ أُمَّهَاتِکُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَیْئًا وَجَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَالأَبْصَارَ وَالأَفْئِدَةَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ”؛ یعنی خداوند شما را در حالی از شکم مادرانتان بیرون آورد که هیچ نمی‌دانستید، سپس گوش و چشم و دل را در اختیارتان قرار داد تا شکر او را به‌جا آورید.»
عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه افزود: اگر انسان درک کند که نبودِ این ابزارهای شناخت چه پیامدهایی دارد، عظمت این نعمت‌ها برایش آشکار می‌شود. بسیاری از مردم تا زمانی که نعمتی از آن‌ها گرفته نشود، قدر آن را نمی‌دانند.
وی با بیان اینکه انسان غالباً تا نعمت از او سلب نشود، به اهمیت آن توجه نمی‌کند، خاطرنشان کرد: یکی از دوستان نقل می‌کرد فردی را دیده که پلکش حرکت نمی‌کند و مجبور است هر چند دقیقه با دست پلک خود را پایین بکشد تا چشمانش خشک نشود. تصور کنید اگر ما قادر به حرکت پلک خود نبودیم، چه دشواری‌هایی پیش می‌آمد.
عضو هیئت رئیسه مجلس خبرگان رهبری تصریح کرد: اگر ابزارهای شناختی و معرفت از انسان گرفته شود، زندگی او عملاً مختل خواهد شد. انسان بدون درک، حتی نمی‌تواند گرسنگی، سرما یا درد را بشناسد و برای رفع آن اقدامی کند. همه رفتارهای انسانی از خوردن و نفس کشیدن تا سخن گفتن و اندیشیدن وابسته به همین شناخت‌هاست.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در ادامه تأکید کرد: همان‌طور که معرفت، ضامن بقای زندگی دنیوی است، سعادت اخروی انسان نیز بدون شناخت خداوند، معاد و راه درست عمل ممکن نیست. اگر انسان نداند چه چیزی او را به سعادت می‌رساند، هیچ تلاشی برای آن نخواهد کرد. ازاین‌رو، شناخت و آگاهی، بزرگ‌ترین نعمت الهی و اساس حیات انسانی است.
آیت‌الله رجبی با تأکید بر جایگاه والای معرفت و ابزارهای شناخت در تعالی انسان گفت: خداوند نعمت‌های بزرگی همچون شنوایی، بینایی، عقل و قلب را به‌عنوان ابزارهای درک حقیقت در اختیار بشر قرار داده است و اگر این ابزارها آسیب ببینند، انسان از فهم درست حقایق بازمی‌ماند.
معرفت و ابزارهای شناخت؛ دو نعمت بنیادین الهی
عضو مجلس خبرگان رهبری در ادامه اظهار داشت: معرفت و شناخت، از بزرگ‌ترین نعمت‌های الهی است. خداوند برای دستیابی به معرفت، ابزارهایی چون گوش، چشم، عقل و دل را به انسان عطا کرده است.
وی افزود: اگر انسان این ابزارها را در اختیار نداشت، هرگز نمی‌توانست به شناخت دست یابد. این ابزارها همانند آیینه یا پنجره‌ای هستند که حقیقت را به ما نشان می‌دهند؛ اما اگر این آیینه تیره شود یا شیشه پنجره کدر گردد، واقعیت به‌درستی دیده نخواهد شد.
عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه با بیان اینکه تیرگی ابزارهای شناخت ناشی از عملکرد نادرست انسان است، توضیح داد: اگر دل انسان آلوده باشد یا عقل درست کار نکند، انسان در فهم حقایق دچار اشتباه می‌شود. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «فی قلوبهم مرض…» یعنی دل‌هایشان بیمار است. این بیماری قلبی و عقلانی باعث می‌شود انسان حقیقت را وارونه درک کند. گاهی انسان می‌خواهد حقیقت را بفهمد، اما چون ابزار شناختش آلوده یا منحرف شده، آن را واژگونه می‌فهمد و در مسیر انحراف قرار می‌گیرد.
ضرورت پرهیز از گمان و تخمین
آیت‌الله رجبی با اشاره به ضرورت دقت در فرایند شناخت، تصریح کرد: اگر ابزار شناخت درست کار نکند، معرفت نیز خطا خواهد بود مانند زمانی که چوبی را در آب می‌بینیم و به‌اشتباه تصور می‌کنیم شکسته است. اگر در تشخیص حقیقت دچار خطا شویم، هرگز به هدف واقعی نخواهیم رسید.
وی ادامه داد: قرآن کریم تأکید می‌کند که باید بر علم یقینی تکیه کرد، نه بر گمان و تخمین. کسانی که راه باطل را برمی‌گزینند، در واقع بر اساس حدس و وهم حرکت می‌کنند، نه بر یقین.
جنگ ادراکی دشمنان علیه شناخت واقعی انسان
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با هشدار نسبت به تلاش دشمنان برای تحریف حقیقت گفت: در عصر حاضر، دشمنان بشریت می‌کوشند تا انسان‌ها، واقعیت‌ها را آنگونه که هست درک نکنند. آنان از ابزارهای مختلف رسانه‌ای از جمله شبکه‌های ماهواره‌ای، فضای مجازی و دیگر بسترهای تبلیغی استفاده می‌کنند تا ذهن مردم را از حقیقت منحرف سازند.
وی تأکید کرد: اگر مردم حقیقت را آنگونه که هست بفهمند، هرگز تحت تأثیر دشمنان قرار نخواهند گرفت و از مکتب‌های باطل پیروی نخواهند کرد، زیرا اساس اندیشه‌های دشمنان بر دروغ و فریب است.
رئیس موسسه امام خمینی(ره) خاطرنشان کرد: برای دستیابی به معرفت صحیح، باید ابزارهای شناخت یعنی دل، عقل، بینایی و شنوایی را از آلودگی‌ها و خطاها پاک نگه داشت و بر پایه علم یقینی حرکت کرد.
آیت‌الله رجبی با تأکید بر ضرورت دقت در کسب معرفت و شناخت درست، گفت: انسان باید در معرفت‌هایی که به دست می‌آورد دقت کند؛ معرفتی معتبر است که واقع‌نما و برگرفته از منبعی مطمئن باشد و با تحقیق و بررسی دقیق حاصل شود.
ضرورت بررسی صحت مطالب در فضای مجازی
وی افزود: انسان نباید هر سخنی را که می‌شنود یا هر مطلبی را که در فضای مجازی می‌بیند، بدون تحقیق و تأمل بپذیرد و منتشر کند. کسی که بدون بررسی، هر خبری را نقل کند، در واقع زمینه دروغ‌گویی را فراهم کرده است. باید در برابر هر مطلبی درنگ کرد، صحت آن را سنجید و پس از اطمینان از حقانیت، آن را نشر داد. این مرحله نخست در مسیر کسب معرفت صحیح است.
معرفت باید مطابق با واقع باشد
عضو هیئت رئیسه مجلس خبرگان رهبری ادامه داد: معرفتِ حقیقی، معرفتی است که با واقع منطبق باشد. انسان نباید بر اساس احتمال یا گمان، چیزی را درست بداند، چراکه بسیاری از شایعات از همین «شاید درست باشد»ها آغاز می‌شوند و سرانجام موجب گمراهی و بدبختی انسان می‌گردند.
ایمان بدون عمل، بی‌ثمر است
عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه با اشاره به مرحله دوم در مسیر معرفت دینی اظهار داشت: گاه انسان از ابزارهای گوناگون بهره می‌گیرد و به معرفت یقینی می‌رسد، اما به آن عمل نمی‌کند. کسی که یقین دارد خدا هست، معاد حق است و قرآن کلام الهی و معجزه است، باید مطابق این علم عمل کند، چرا که ایمان واقعی در گرو عمل است. اگر یقین حاصل شود ولی رفتار انسان خلاف آن باشد، چنین یقینی سودی نخواهد داشت.
انکار آیات الهی با وجود یقین
آیت‌الله رجبی با استناد به آیات قرآن کریم افزود: قرآن کریم می‌فرماید برخی افراد با آن‌که به آیات الهی یقین دارند، باز هم آن‌ها را انکار می‌کنند. این افراد معذور نیستند، زیرا حقیقت را دریافته‌اند اما از روی لجاجت و خودخواهی در برابر آن ایستاده‌اند. در مقابل، کسانی که حقیقت به آن‌ها نرسیده یا در شرایط ضعف و ناآگاهی بوده‌اند، مورد مؤاخذه قرار نمی‌گیرند.
خسران دنیا و آخرت نتیجه بی‌عملی است
وی تصریح کرد: چنین کسانی که یقین دارند ولی بر خلاف یقین خود عمل می‌کنند، دچار زیان آشکار می‌شوند؛ نه در دنیا آرامش دارند و نه در آخرت رستگار می‌شوند. آنان حتی اگر در ظاهر در رفاه باشند، با کوچک‌ترین ناملایمات فرو می‌ریزند، زیرا به نیرویی برتر از خود ایمان ندارند و در برابر سختی‌ها پناهی نمی‌یابند.
آرامش مؤمنان در سخت‌ترین شرایط
این استاد حوزه علمیه در ادامه با ذکر نمونه‌هایی از استقامت مؤمنان گفت: انسان مؤمن حتی در سخت‌ترین شرایط آرام است. امام خمینی(ره) در ۱۵ خرداد، هنگامی که مأموران رژیم شاه او را با سلاح به سوی زندان می‌بردند، کوچک‌ترین ترسی نداشت و حتی به دیگران دلداری می‌داد. هنگام حمله صدام به کشور نیز با اقتدار فرمود: «دیوانه‌ای سنگی انداخته است». چنین آرامش و صلابتی تنها از ایمان راسخ برمی‌خیزد.
ایمان و اتکای الهی رمز اقتدار
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به مواضع جمهوری اسلامی در برابر قدرت‌های جهانی افزود: پس از حادثه برج‌های دوقلو در آمریکا، بسیاری از کشورها در برابر تهدیدهای آمریکا تسلیم شدند، اما جمهوری اسلامی با صراحت اعلام کرد «نه با شما هستیم و نه تحت سلطه شما». این اقتدار برخاسته از ایمان، اتکای به خداوند و عمل به یقین الهی است.
رئیس موسسه امام خمینی(ره) در ادامه خاطرنشان کرد: ممکن است انسان همه مراحل معرفت را طی کند و حتی به یقین برسد، اما اگر از این یقین در عمل بهره نگیرد، نه در دنیا آرامش خواهد داشت و نه در آخرت نجات می‌یابد. رفاه ظاهری بدون ایمان، آسایش و استقلال حقیقی به همراه ندارد.
ضرورت معرفت‌شناسی برای صیانت از ایمان
آیت‌الله رجبی گفت: انسان تا زمانی که رابطه خود را با خداوند اصلاح نکند و تنها او را در همه امور نبیند، نمی‌تواند از اولیای الهی و دوستان واقعی خدا باشد. در حدیثی آمده است که «تو از دوستان ما نخواهی بود تا آن‌گاه که اگر همه مردم تو را بد دانستند، ناراحت نشوی، و اگر همه تو را نیکو شمردند، خوشحال نگردی.» چنین حالتی تنها برای کسی حاصل می‌شود که پیوند درونی و حقیقی‌اش با خداوند برقرار شده باشد و تنها او را در برابر خویش ببیند.
عظمت خداوند در جان مؤمن، معیار حقیقی آرامش
عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه افزود: وقتی انسان عظمت خالق را در عمق جان خود درک کند، همه غیر خدا در نگاهش کوچک می‌شوند. کسی که چنین پشتوانه‌ای دارد، دیگر به موجودات و قضاوت‌های بیرونی توجهی ندارد. بنابراین، مسیر معرفت باید مرحله‌به‌مرحله و با دقت طی شود تا از انحراف و ریزش در مسیر انقلاب و اسلام در امان بمانیم.»
معرفت‌شناسی؛ علمی برای فهم ابزارهای شناخت صحیح
رئیس موسسه امام خمینی(ره) با تأکید بر اهمیت علم «شناخت‌شناسی» گفت: بزرگان ما برای هدایت علمی جامعه، رشته‌ای با عنوان معرفت‌شناسی مطرح کرده‌اند تا انسان بداند چگونه ابزارهای شناخت خود را درست به کار گیرد، از لغزش فکری در امان بماند و معرفت خود را به مرحله یقین و سپس ایمان برساند.
وی افزود: انسان باید بداند کدام معارف اهمیت حیاتی دارند و کدام یک صرفاً وقت‌گیر و کم‌ثمرند. متأسفانه در زمان ما برخی وقت خود را صرف دانستن چیزهایی می‌کنند که نه تنها سودی ندارد، بلکه ضرر هم دارد. اگر معرفت اصلی را نداشته باشیم، دیگر دانسته‌ها هیچ فایده‌ای ندارد.
قرآن کریم؛ سرچشمه بی‌نیازی انسان
عضو شورای عالی حوزه های علمیه با استناد به آموزه‌های قرآنی گفت: در روایت آمده است کسی که علم قرآن به او عطا شود، دیگر فقیر نخواهد بود، و کسی که پیش از آشنایی با قرآن خود را بی‌نیاز بداند، در حقیقت در فقر فکری به سر می‌برد.
آیت‌الله رجبی در ادامه یادآور شد: امام خمینی(رضوان‌الله‌علیه) در نامه‌ای به جوانان توصیه می‌کنند با قرآن مأنوس باشید و از علم آن بهره بگیرید تا در پایان عمر از عمر تلف‌شده خود پشیمان نشوید. ایشان تأکید داشتند که قرآن را با علوم دیگر مقایسه کنید تا دریابید کدام دانش‌ها برای سعادت انسان حیاتی‌اند.
عضو هیئت رئیسه مجلس خبرگان رهبری در بخش پایانی سخنان خود گفت: ما پنج مرحله در مسیر شناخت داریم که اگر آن‌ها را به‌درستی طی کنیم، به سعادت دنیوی و اخروی دست خواهیم یافت. هر آسیب در این مراحل، به همان میزان به خوشبختی انسان در دنیا و آخرت آسیب می‌زند؛ تا جایی که ممکن است انسان از هر دو جهان زیان ببیند، همان‌گونه که قرآن می‌فرماید: إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِی خُسْرٍ، إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ.
منبع: حوزه
