به گزارش روابط عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، آیت‌الله اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه کشور در گفت‌وگوی زنده با شبکه خبر به سوالاتی در مورد همایش یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم پاسخ داد و برنامه‌های حوزه برای تحقق منویات مقام معظم رهبری که در منشور حوزه پیشرو و سرآمد و همچنین رهنمودهای مراجع عظام تقلید را تشریح کرد.
مشروح گفت‌وگو را در ادامه بخوانید:
به عنوان سؤال اول؛ با توجه به پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی به همایش بزرگداشت یکصددمین سال بازتاسیس حوزه‌های علمیه یا به تعبیری منشور حوزه پیشرو و سرآمد، بفرمایید که مهم‌ترین تاکیدات رهبری معظم نسبت به حوزه‌های علمیه بر کدام محورها و موضوعات اشاره می‌کند؟
بسم الله الرحمن الرحیم. عرض سلام و ادب و تبریک میلاد با سعادت امام رضا علیه‌السلام خدمت بینندگان عزیز و ملت شریف ایران و شما و دوستان رسانه ملی. سپاسگزارم از اهتمامی که به نشر و انعکاس همایش یکصدمین سالگشت بازتاسیس حوزه قم در رسانه ملی و رسانه‌های گوناگون وجود داشت و از برنامه امشب و برنامه‌های متنوع دیگر رسانه ملی هم سپاسگزار هستم.
همانطور که اشاره شد، همایش یکصدمین سالگشت، یک رویداد نو و جدید برای حوزه قم و حوزه‌های علمیه در آغازین سال‌های قرن پانزدهم هجری شمسی بود. این رویداد هم نگاهی به گذشته قم داشت و هم تاکیدی بر یکصد ساله اخیر قم و هم تمرکزی بر دهه‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی.
منشوری تحول آفرین
این رویداد از امتیازات متعددی برخوردار بود و مهم‌ترین آنها اجتماع همه گروه‌ها و نهادها و بخش‌های گوناگون حوزه‌های علمیه و حوزه قم و حضور و سخنرانی و پیام مراجع و بزرگان حوزه بود. کانون این رویداد، منشور نوین مقام معظم رهبری مدظله‌العالی بود. گرچه معظم‌له در طول سه دهه گذشته بارها رهنمود دادند و مطالب مهمی راجع به حوزه مطرح کردند، اما این منشور نقطه‌ای جدید و فصلی نوین در پیشرفت و تعالی حوزه علمیه و اصولاً حوزه علوم اسلامی و دانش‌های دینی و نهاد علم و فرهنگ و حوزه در کشور و جهان اسلام به شمار می‌آید.
مایلم اولاً اشاره کنم این حرکتی که آغاز شد و به صدور این پیام و منشور مهم انجامید، از یک سو درصدد نشان دادن ذخایر و تحولات و تطورات بزرگ حوزه در طول این دهه‌ها و سال‌های اخیر بود و حدود قریب ۳۰ جلد کتاب مجموعه این تطورات را نشان می‌دهد و در عین حال در کنار آن نگاهی به نیازهای جدید، نیازهای نو، آفاق در پیش رو و کاستی‌هایی که پیرامون ما هست.
در حقیقت منشور مقام معظم رهبری یک جمع‌بندی است از این تراث و میراث گذشته و تعبیر به حوزه موفق که در فرمایش ایشان آمد. از سوی دیگر یک نگاهی است به نیازهای نو انسان و جهان و جوان معاصر و دنیای جدید و آفاقی که ایشان به روی حوزه‌های علمیه گشودند.
«حوزه» نهاد فرا ساحتی با درون‌مایه و رویکرد تمدنی و وظیفه‌مند در برابر جامعه، جهان معاصر و انقلاب
تأکید ایشان بر این نقطه محوری و کانونی است که حوزه یک نهاد فرا ساحتی و با درون‌مایه و رویکرد تمدنی و وظیفه‌مند در برابر نیازهای متعدد جامعه و جهان معاصر و انقلاب و مردم عزیز و شریف است. این آن نقطه کانونی و محوری است. ایشان پنج مأموریت از مأموریت‌های اصلی حوزه را برشمردند و بر نقطه تمدنی بودن حوزه و پاسخگویی آن به همه نیازهای مرتبط با رسالت‌های حوزه تاکید کردند و در ذیل این، البته به نکات متعددی در قلمروهای دانشی اشاره کردند: به فقه که نیازمند است با تکیه بر مناهج اصیل و درست به آفاق جدید نگاه کند، به حکمرانی، به تطورات امروز و نیازهای گوناگون پاسخ دهد.
هفت نکته کلیدی منشور رهبری / حوزه آمیخته با مردم است
مایلم که چند نکته را در رویکردهای حوزه و از نکاتی که در بیانیه و منشور هم مورد اهتمام و توجه قرار گرفته است اشاره کنم: یک اینکه حوزه آمیخته با مردم است. حوزه بدون مردم و حمایت مردم و همراهی و همدلی با مردم به هیچ وجه یک حوزه سرآمد و پیشرو نخواهد بود. همه ما می‌دانیم که نهضت بزرگ امام(ره) که از درون این حوزه برآمد و انقلاب شکوهمند اسلامی که به استقلال ایران و صیانت از مجد و کیان ایران انجامید، با همت مردم بود. این مردم بودند، جوانان بودند، زنان و مردان دلیر و هوشمند ایران بودند که در کنار امام(ره) قرار گرفتند. حوزه همواره متکی به مردم بوده است.
تاکید حضرت آقا بر ارتباط حوزه و دانشگاه
نکته دیگر حوزه و دانشگاه است. رهبری معظم در همین بیان هم اشاره کردند که کارهای مهمی باید در دنیای معاصر رقم بخورد که جز با ارتباط حوزه و دانشگاه، تعامل نخبگان جامعه برای گره‌گشایی از مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه میسر نیست.
حوزه حتماً باید رویکرد جهانی داشته باشد
نکته سوم بحث حوزه و بین‌الملل است: حوزه حتماً باید رویکرد جهانی داشته باشد و به سرچشمه‌های تحولات فکری و معرفتی که در دنیا وجود دارد برسد. حوزه حتماً باید یک نگاه و رویکرد بین‌المللی داشته باشد. حضرت آقا به تطورات بین‌المللی حوزه و امتداد اندیشه حوزوی در جهان معاصر اشاره کردند که خود این یک داستان مفصلی است.
نکته چهارم حوزه و بانوان هست. حقیقتاً برای نخستین بار پس از انقلاب اسلامی، حوزه در قلمروی مباحث مربوط به بانوان و گسترش رسالت حوزه و پرورش عالمان دین به سمت بانوان قدم‌های بزرگی برداشته است. در اینجا هم بر آن تأکید شده است.
حوزه باید جوان امروز را بشناسد
نکته پنجم حوزه و نگاه هماهنگ به مذاهب و اقوام و طیف‌های گوناگون جامعه است. حضرت آقا در همین جا تأکید کردند که حوزه باید جوان امروز را بشناسد، طیف‌های گوناگون جوان امروز را درک کند، توانایی برقراری ارتباط با نسل نو که ذهن او لبریز از پرسش و سؤال است و نیازهای متنوع دارد، داشته باشد. این تعامل قوی و ارتباط قوی با نسل نو و جدید از مسائلی است که مورد تأکید هست.
حوزه باید دائم به روز بشود
نکته دیگر رویکرد حکمرانی و سیاسی و تأمین نیازهای نظام هست. در بخش‌های تقنین، قضا و اجرا، حوزه باید دائم به روز بشود، نو بشود، تولید جدید انجام دهد و به پیش برود. بنابراین آن پنج مأموریت اصلی و کارکردهای متنوعی که از حوزه انتظار می‌رود باید مدنظر باشد.
تاکید حضرت آقا بر امتداد قلمروی دانشی حوزه
سال‌های اخیر در پرتو هدایت‌هایی که رهبری معظم داشتند و توصیه‌های مراجع عظام در حوزه پایه‌ریزی شده است. شما به بخش دانشی اشاره کردید. حوزه امروز از یک درختواره دانشی برخوردار است که ده‌ها قلمروی فکری و معرفتی در فقه، فلسفه، کلام، حدیث، تفسیر و بخش‌هایی از علوم انسانی و اجتماعی که با اندیشه‌های اسلامی در ارتباط است ورود پیدا کرده و ده‌ها رشته و صدها گرایش و قلمروهای متنوع برای بحث‌های جدید و رشته‌های متنوع را گشوده است. این حجم از قلمرو که در اشاره‌ای به آنها شد و تولیدات عظیمی که در این زمینه انجام شده، با ارتباط وثیقی که با دانشگاهیان و متخصصان برقرار شده، یک پدیده جدیدی است که رهبری معظم در اینجا تأکید کردند باید امتداد پیدا بکند.
نگاه دیگر در حوزه فقه معاصر: بحمدالله حوزه در طول ادوار برای به روز بودن تلاش کرده است. در سال‌های اخیر به طور ویژه درس‌های خارج در موضوعات متعدد در قلمرو فناوری‌های گوناگون، پزشکی، پول، بانکداری، محیط زیست، خانواده، تربیت، اخلاق، جامعه، ارتباطات اجتماعی، همه اینها قلمروهایی است که فقه غنی اسلام باید به آنها بپردازد. نیازمند این هستیم که موضوعات را دقیق بشناسیم و متناسب با آن موضوع از این ذخایر بهره بگیریم و این چیزی است که نیاز امروز ما است. در مجلس شورای اسلامی، در دولت محترم، در شورای نگهبان، در بخش‌های مختلف کشور ما نیاز به توسعه مرزهای فقه داریم.
در حوزه فقه بحمدالله کارهای بزرگی انجام شده، اما به هیچ نحو کافی نیست. و این منشور با آن رویکرد کلان تمدنی ما را به جهشی نو و ابتکارات بیشتر فراخوانده‌اند.
حوزه کارکرد اجتماعی نیرومندی در طول بیش از هزار سال داشته است
آمایش تبلیغی کشور هم انجام شده است و مطالعات مورد نیاز نظام از مسائلی است که پایه‌ریزی شده است. ستادهای راهبری در حوزه‌های محیط زیست، جمعیت و مسائل متنوع اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. چرا؟ برای اینکه حوزه یک کارکرد اجتماعی نیرومندی در طول بیش از هزار سال داشته است و همیشه عالمان دین کنار مردم، گره‌گشای کار آنها و فعال در حوزه‌های اجتماعی و خدمات اجتماعی بوده‌اند.
باید متناسب با دانش روز، مهارت‌های درست، اندیشه صحیح و نگاه تمدنی در حوزه ارتقا پیدا بکند که در حال کار هست. طبعاً در حوزه‌های نشریات، انجمن‌های علمی، کارهای بزرگی انجام شده. نقشه جامع علمی حوزه فراهم شده و مجموعاً ده‌ها طرح بزرگ تحولی و اسناد مهم تولید شده است.
حوزه و منشور تحول آفرین
آنچه ما در پرتو این نگاه جدید، منشور تحول‌آفرین و توصیه‌هایی که معظم‌له داشتند و همین‌طور رهنمودهایی که مراجع عظام و بزرگان داشتند، باید بپردازیم: اولاً گفتمان‌سازی این نگاه کلان و رویکرد جامعه و جدید و تمدنی حاکم بر منشور حوزه پیشرو و سرآمد است. ما باید این نگاه را تقویت کنیم، تعمیق ببخشیم. این نگاهی که در پرتو اندیشه امام رضوان‌الله‌تعالی‌علیه و به برکت خون‌های پاک شهدا و با همت بلند ملت بزرگ ایران پدید آمده و در این منشور تبیین جامع شده است، این باید گفتمان‌سازی بشود هم در درون حوزه در همه طبقات آن، هم در آن نهادهایی که با حوزه ارتباط دارند. پس از آن، ما منظومه ده‌ها نکته کلیدی و راهبردی که در منشور مطرح شده است، افزون بر آن گفتمان‌سازی، تبیین و ترویج این منظومه فکری را حتماً در قالب یک سند جامع، جدول برنامه‌ای در آوریم و در کنار اینها باید در برنامه دوم پنج‌ساله حوزه مدنظر قرار بگیرد. حوزه یک برنامه را به پایان رسانده. در برنامه دوم این محورهای بزرگ که باید راهبرد ما به تحولات جدید و حرکت به سمت قله‌های بلند باشد، در آن برنامه گنجانده شود و ده‌ها برنامه و طرح متنوعی که وجود دارد، همه با روح این منشور و با الهامی که از این رویداد بزرگ در آغاز قرن ۱۵ هجری شمسی دریافت شد، باید همه آنها با این نگاه بازخوانی، بازسازی انجام پذیرد و این نگاه در همه آنها درج شود و گنجانده شود. این گوشه‌هایی از مسائل هست.
حوزه قم در سخت‌ترین شرایط اجتماعی و سیاسی کشور ایران پایه‌ریزی شد
طبعاً رهبری معظم در این منشور یک نگاهی افکندند به شکل‌گیری حوزه جدید قم و اینکه این شکل‌گیری در یک دوران سخت بود که بر ملت ایران و منطقه حاکم بود. میانه جنگ جهانی اول و دوم، آن ابتلائات بزرگی که بر جامعه ما حاکم بود، آن مبارزه‌ای که با اندیشه دینی، اطلاق الهی، اندیشه‌های متعالی انجام می‌پذیرفت و استقلال ملت‌ها و منطقه زیر یوغ استعمار دستخوش تاراج بود. حوزه قم در سخت‌ترین شرایط اجتماعی و سیاسی کشور ایران پایه‌ریزی شد و این برآمده از ملت ایران بود و در خدمت ملت ایران.
بارها عرض کردم کسی تاریخ ایران را که رقم بزند، می‌بیند ملت ایران با هوشمندی و درایت از اسلام و معارف الهی و معارف اهل‌بیت(ع) با روی باز استقبال کردند و به سرعت ملت ایران با هوش وافر خود پرچمدار اندیشه اخلاقی، معنوی، الهی و فکر عمیق اسلامی شدند. این از امتیازات ملت ایران است. ملت ایران حتی در ادبیات عرب پیشگام شد تا چه برسد به فقه و اصول و فلسفه و کلام و در مذاهب مختلف اسلامی. ملت ایران یک چنین جایگاه بزرگی داشت.
حوزه پیشرو و سرآمد در کنار ملت است
حوزه قم در بدترین شرایط با کمک ملت و جانفشانی‌های مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری(ره) و بزرگان متأخر از ایشان شکل گرفت و در ۴۰ سالگی آن تولید کننده یک نظریه کلان انقلاب اسلامی، حکمرانی اسلامی و ولایت فقیه شد و پشتوانه استقلال، عظمت و شکوه ملت ایران شد، حوزه‌های علمیه در کنار دانشگاه‌ها و نخبگان ما در کنار هم پدیده انقلاب اسلامی را رقم زدند. پس از آن در تدوین قانون اساسی و بسیاری از اقدامات این نهادها بودند که تلاش کردند. امروز هم حوزه پیشرو و سرآمد باید در کنار ملت قرار گیرد، همراه ملت برای حرکت به سوی آفاق بلند و تحقق آمال بزرگ الهی و معنوی و انسانی حرکت کند و در کنار دانشگاه و نهادهای دیگر این آرمان‌های بزرگ را به فضل الهی رقم زند.
حوزه‌های علمیه در تاریخ خود در حوزه علوم عقلی و فلسفی و حتی علوم به تناسب زمان خودش در قلمروهای دیگر پیشگام بودند. اندیشه‌های بزرگ فلسفی، مکاتب بزرگ فلسفی، کلامی، فقهی و حقوقی در این حوزه‌های علمیه تولید شده است.
حوزه علمیه متکی به مردم و در شناسنامه ملت ایران است
حوزه علمیه متکی به مردم و در شناسنامه ملت ایران و امت اسلام است و حوزه‌های علمیه در این شناسنامه و هویت فرهنگی جایگاه برتری دارند.
امروز بحمدالله نهادهای بسیار برجسته داریم در حوزه خواهران، جامعه‌المصطفی، دفتر تبلیغات اسلامی و جامعه‌الزهرا، نهادهای متنوع داریم. مجموعه موسسات حوزوی هم در قم بیش از ۱۰۰ مجموعه می‌شود. همه باید در کنار هم به سمت تحقق منشور حضرت آقا و رهنمودهای مراجع عظام حرکت کنند.
امروز برای نخستین بار است که حوزه قم به اتکا مردم ایران و حمایت شما و هدایت بزرگانمان و به برکت خون‌های پاک شهیدان، برخوردار است. بیش از ده هزار استاد و متفکر و پژوهشگر در حوزه قم هستند. این حوزه دارای امتدادی در سراسر ایران و در ده‌ها کشور جهان هست. این اولین بار اتفاق می‌افتد.
به برکت انقلاب اسلامی بود که اندیشه انقلاب اسلامی، زبان و ادبیات ایران و فارسی و معارف اسلام و اهل‌بیت(ع) و معارف اخلاقی و الهی و گفتمان انقلاب اسلامی در جهان انتشار پیدا کرده است و کشورهای مختلف پذیرای این اندیشه و فکرند. همین‌طور در حوزه بانوان، در ارتباط با دانشگاهیان، تحولات بزرگی رقم خورده است. ما امیدواریم که همه ما در کنار هم و با نگاهی به آفاق بلند ترسیم شده در منشور حضرت آقا، بتوانیم گام‌های اساسی در پیاده‌سازی و طراحی‌های قوی‌تر برداریم. ان‌شاءالله.
هرگز نباید در این نقطه بمانیم. حتماً باید خلاءها و اشکالات و ضعف‌های خود را دائم بازشناسی کنیم. بدون این بازشناسی و پذیرش ضعف‌ها، حتماً نمی‌توانیم گام‌های تحولی و رو به جلو برداریم. رسالت حوزه این است. حوزه همواره در مقاطع مختلف در خدمت ملت و ملت‌های مسلمان و امت اسلام بوده است.
ما همخ معتقد به دستاوردهای عظیم و بزرگیم، هم معتقد به ضعف‌ها و هم معتقد به نیازهای بزرگیم. دنیا متحول شده، جهان متغیر شده، نیازها بسیار گسترده شده و کنشگران فرهنگی بسیار متنوع شدند. ما با یک رویکرد جدید و نگاه نو باید به همه این قلمروها بپردازیم.
سؤال: رهبر معظم انقلاب اسلامی در این پیام که به همایش داشتند توصیه‌های مهمی به حوزه داشتند از جمله افزایش ارتباط با مردم، موضوع خوش‌بینی به نسل جوان جامعه و به روز بودن و جلوتر از زمان حرکت کردن و البته تربیت نیرو در همه حوزه ها و بخش هایش مورد تاکید و اشاره شما بود، ولی بپردازیم به رسالت حوزه ها که این موضوع و این پیام در واقع رسالت حوزه ها را بیش از پیش سنگین کرده. به عنوان جمع بندی بفرمایید که برنامه ریزی ها برای اجرایی شدن و عملیاتی شدن این توصیه ها به صورت زمان بندی شده چه هست؟
همانطور که روشن است حوزه و روحانیت هم باید مطالبه‌گران فعال در میدان و کنشگر در عرصه‌های اجتماعی باشند و هم پاسخگوی نیازها و مطالبات جامعه در راستای اهداف ترسیم شده برای حوزه باشند. در این مسیر جوانان به عنوان نیروی اصلی جامعه مطرح هستند و ارتباط با جوانان از رسالت‌های اصلی ما محسوب می‌شوند. این ارتباط سازنده و پاسخگویی به نیازهای جامعه مستلزم چهار رکن اساسی است: نخست شناخت دقیق جوان و اقتضائات او، دوم مهارت‌های ارتباطی مؤثر، سوم اخلاق نیکو در برخورد با جوانان و چهارم محتوای غنی و مناسب برای پاسخگویی به نیازهای آنان.
حوزه‌های علمیه در هر یک از این چهار محور هم سابقه‌ای درخشان دارند و هم نباید در گذشته متوقف بمانند. ما باید نسل امروز را به درستی بشناسیم و با تکیه بر این چهار پایه در خدمت جوانان باشیم. لازم است قطب‌بندی‌های غیرضروری را کنار بگذاریم و همه طیف‌های جوانان اعم از دانش‌آموزان، دانشجویان و دیگر اقشار جامعه را مدنظر قرار دهیم. باید از تمامی ظرفیت‌ها از جمله مسجد، منبر، محراب و فضای مجازی بهره ببریم و تولیدات محتوایی خود را متناسب با نیازهای روز جوانان ارائه کنیم. از سوی دیگر باید اخلاق خدمت‌گزاری، تواضع، فروتنی، عشق به همنوع و روحیه همدلی را در حوزه تقویت نماییم.
حوزه علمیه خود را در مقابل منشور مسئول می‌داند
شورای عالی حوزه‌های علمیه و نهادهای وابسته به آن خود را در برابر این پیام و منشور، در برابر ملت ایران و آینده نظام جمهوری اسلامی مسئول می‌دانند و با توکل بر خداوند متعال برای تحقق این آرمان‌های بزرگ تلاش خواهند کرد.
ما هرچند به دستاوردهای گذشته خود افتخار می‌کنیم، اما هرگز نباید در این نقطه متوقف شویم. باید پیوسته نقاط ضعف و کاستی‌ها را شناسایی کنیم، زیرا بدون این خودارزیابی و پذیرش کاستی‌ها، هرگز نمی‌توانیم گام‌های تحول‌آفرین و رو به جلو برداریم.
حوزه‌های علمیه در طول تاریخ همواره در خدمت ملت‌های مسلمان بوده‌اند و اگر از بازنگری، بازسازی و به‌روزرسانی باز بمانند، از رسالت خود عقب خواهند افتاد. ما هم به دستاوردهای عظیم خود باور داریم، هم به وجود نقاط ضعف اذعان داریم و هم به نیازهای گسترده امروز جامعه واقفیم. دنیای امروز به سرعت در حال تحول است، نیازها پیچیده شده‌اند و کنشگران فرهنگی متنوع‌تر شده‌اند. ما باید با نگاهی نو و رویکردی تحول‌گرا به همه این عرصه‌ها بپردازیم. این راهی است که حوزه‌های علمیه با توکل بر خدا و تمسک به قرآن و عترت، آن را با موفقیت ادامه خواهند داد.
منبع: حوزه
