تولد و دوران کودکی
آیه‌الله ابوطالب تجلیل در سال ۱۳۰۵ هجری شمسی در تبریز در خانواده‌ای مذهبی و علاقه‌مند به خاندان پاک پیامبر(ص) چشم به جهان گشود. پدرش حاج میرزاعلی اکبر مردی زاهد و مستجاب الدعوه بود و مادرش زنی پاکدامن و باوقار بود به گونه‌ای رفتار و گفتار او، بسیار در فرزندانش تأثیر نهاده بود. خانواده آیه‌الله تجلیل به کسب معارف اسلامی و احترام در مقابل عالمان دینی، توجه ویژه‌ای داشت.
دوران تحصیل
آیه‌الله ابوطالب تجلیل پس از به پایان رساندن تحصیلات کلاسیک، به حوزه علمیه پای نهاد و تحصیلات مقدماتی خود را در تبریز آغاز کرد. در آن روزگار، در تبریز تحصیل علوم دینی رونق چندانی نداشت و طلاب علوم دینی در مدارس علمیه آن شهر، بسیار قلیل یافت می‌شد و گذران زندگی آنها با مشقت فراوان همراه بود؛ اما اینها هیچ کدام تردیدی در روحیه آیه‌الله تجلیل به وجود نیاورد واو مصمم، تحصیلات دینی را پی می‌گرفت و از محضر استادان آن دیار بهره می‌برد؛ به ویژه مرحوم الهی (برادر علامه طباطبایی) که در رشد علمی و عملی او سهم بسزایی داشت و او هماره از آن مرد با فضیلت به نیکی و عظمت یاد می‌کند.
پس از آن، برای تکمیل آموخته‌های خود در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی راهی قم شد تا از محضر استادان آن شهر عالم پرور نیز بهره ببرد. در قم مورد عنایت آیه‌الله حجت قرار گرفت؛ به گونه‌ای که هزینه کتب او و نیز اعطای حجره به او را شخصاً به عهده گرفت. آیه‌الله تجلیل در کنار اشتغال به فقه و اصول، به علوم عقلی و حکمت نیز می‌پرداخت و همواره به شرکت در جلسات درس اخلاق نیز اهتمام ویژه داشت. او بسیاری از پیشرفتهای خود را مدیون عنایت اهل بیت(ع) و خاکساری در درگاه آنان می‌داند.
استادان و دوستان
آیه‌الله ابوطالب تجلیل در طول سالهای تحصیل، به محضر عالمان فرهیخته بسیاری شرفیاب شد. در تبریز، استاد برخی از درسهای او، مرحوم آیه‌الله الهی (برادر علامه طباطبایی) بود که آن استاد با عظمت، توجه ویژه‌ای به شاگرد خود نشان می‌داد و هماره او را از علوم و معارف بسیاری که در سینه داشت، بهره‌مند می‌ساخت و در کنار تدریس، به تربیت او نیز اهتمام ویژه‌ای داشت.
یک سال پس از حضور او در قم، علامه طباطبایی(ره) نیز به قم مشرف شد و آیه‌الله تجلیل ابتدا باقیمانده مباحث فقهی دوره سطح و سپس درس خارج فقه را در محضر او فرا می‌گرفت. پس از آن در علوم عقلی و حکمت نیز، هماره در دروس او شرکت جدی داشت. علامه نیز به شاگرد مستعد خود، علاقه بسیار نشان می‌داد؛ آن گونه که فقه را به صورت خصوصی به او یاد می‌داد.
علاوه بر اینها، آیه‌الله تجلیل از درس عالمانی چون مرحوم آیه‌الله العظمی حجت، مرحوم آیه‌الله العظمی بروجردی و مرحوم امام خمینی(ره) نیز استفاده می‌کرد و تقریرات درس آنان را در آینده به چاپ رساند. او همواره استادان خود را در زهد و تقوا و بصیرت سرآمد می‌داند و خاطرات فراوانی از آنها به خاطر دارد که خود، بخشی از حافظه حوزوی امروز محسوب می‌شود.
آیه‌الله تجلیل از آیه‌الله مرعشی نجفی ـ دیگر استاد خود در فقه و اصول ـ اجازه روایت کسب کرده است و در درس اخلاق امام خمینی(ره) شرکت جسته است. او در مدت تحصیل خود به نجف اشرف و دیگر عتبات عالیات نیز مشرف شد و در آنجا نیز مورد عنایت آیه‌الله العظمی خویی(ره) قرار گرفت.
از دوستان آیه‌الله تجلیل در دوران تحصیل می‌توان به مرحوم آیه‌الله احمدی میانجی اشاره کرد.
فعالیتهای علمی و فرهنگی
خدمات آیه‌الله تجلیل در عرصه علم و فرهنگ بسیار است. او از کسانی است که به دستور آیه‌الله بروجردی(ره) به بازنویسی کتاب وسائل الشیعه مبادرت ورزیدند؛ در زیارت عتبات عالیات، آیه‌الله خویی(ره) نوشته‌هایی درباره دیدگاههای خود درباره وسایل الشیعه و اضافات آن را به او می‌سپرد تا به دست مرحوم بروجردی برساند.
با ارتحال آیه‌الله العظمی بروجردی(ره) آیه‌الله تجلیل رسماً درس خود را آغاز می‌کند و بیش از سی سال است که به تدریس درس خارج اشتغال دارد. او در این راه شاگردان بسیاری را تربیت و به عالم اسلام تقدیم نموده است. علاوه بر این آیه‌الله تجلیل با سخنرانیهای خود در ایام تبلیغی و غیر آن در نقاط مختلف به ارشاد مردم پرداخته است.
آیه‌الله تجلیل تاکنون تألیفات بسیاری را از خود بر جای نهاده که به شرح زیر است:
1. رساله حجّیه الشهره؛
۲- معجم الثقات و ترتیب الطبقات؛
۳- من هوی المهدی؛
۴- تکلمه الاحادیث اثبات الهداه؛
۵- براهین المعارف الالهیّه و العقاید الحقّه الامامیه؛
۶- رساله فی علم الامام،
۷- اسلوب تعامل الامام الکاظم فی قبال الفقهاء العامه؛
۸- رساله من حب اللّه؛
۹- رد الشبهات حول الشیعه؛
۱۰- البراهین الساطعه علی اعتقادات الامامیّه؛
۱۱. المعجم الجامع للمحاسن و المساوی المرویه عن محجج الله فی الاسلام؛
۱۲. دایره المعارف الاسلامیه فی المحاسن و المساوی الانسانیه؛
۱۳. رساله فی حکم سهم الامام فی زمان الغیبه؛
۱۴. مدارک فقه الحج و العمره؛
۱۵. المناسک التحقیقیّه؛
۱۶. تصنیف هفده جلد از مجلدات احقاق الحق؛
۱۷. مخطوطات تنزیه الشیعه الاثنی عشریه عن الشبهات الواهیه؛
۱۸. فوائد فقهیّه و اصولیه؛
۱۹. ارزشها و ضد ارزشها در قرآن؛
۲۰. اسلام‌شناسی؛
۲۱. مبانی اعتقادی اسلام؛
۲۲. راههای خداشناسی در طبیعت؛
۲۳. پایه‌های علمی و منطقی عقاید اسلامی؛
۲۴، پاسخ‌های ما به اشکالات دینی؛
۲۵. آنچه حجاج باید بدانند؛
۲۶. رساله عملیّه توضیح المسائل؛
۲۷. مناسک حج؛
۲۸. پندهای پیغمبر اکرم(ص) به ابوذر غفاری؛
۲۹. منطق ریاضی؛
۳۰. ردّ عقاید وهابی‌ها و نقد و بررسی کتاب محمد بن عبد الوهاب؛
۳۱. یادداشتهای حقوقی؛
۳۲. تفسیر اللغات المشکله فی القرآن؛
۳۳. پاسخ‌های اشکالات دینی طرح شده به اساتید معارف دانشگاه‌ها؛
۳۴. ترجمه و تلخیص: المقارنات التشریحیه، در حقوق تطبیقی؛
۳۵. کتاب البیع (تقریرات مرحوم آیت‌الله حجت کوه‌کمری)؛
۳۶. التعلیقات التحقیقیّه علی کتاب البیع؛
۳۷. التعلیقات الاستدلالیّه علی العروه الوثقی؛
۳۸. التعلیقات الاستدلالیه علی تحریر الوسیله؛
۳۹. تقریرات ابحاث آیت‌الله العظمی بروجردی فی المباحث الفقهیّه؛
۴۰- تقریرات ابحاث آیت‌الله العظمی بروجردی فی المباحث الاصولیّه؛
۴۱. تقریرات ابحاث آیت‌الله العظمی الحجه الکوهکمری فی الصلاه؛
۴۲. تقریرات ابحاث آیت‌الله العظمی الحجه الکوهکمری فی المباحث الاصولیّه؛
تقریرات دروس ایشان به قلم بعضی از فضلاء و شاگردان ایشان:
1. مباحث الفاظ؛
۲- مباحث عقلیّه و اصول عملیّه؛
۳- کتاب الطهاره (۲ جلد)؛
۴- کتاب الصلاه (۵ جلد)؛
۵- کتاب النکاح؛
۶- کتاب الایمان و النذور و الکفّارات؛
۷- کتاب المتاجر، المکاسب المحرمّه و البیع و الخیارات (۲ جلد)؛
۸- دروس الرجال؛
۹- فقه مناسک الحجّ؛
فعالیتهای سیاسی
آیه‌الله تجلیل در طول دوره تحصیل و تدریس خود از خدمات و فعالیتهای سیاسی نیز باز نماند. او با حمایت از امام خمینی(ره) در مسائل سیاسی و افشای ماهیت رژیم شاه خدمات شایانی را به انجام رساند.
از فعالیتهای او در این عرصه عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و شرکت در جلسات آن و امضای اعلامیه‌های آن بوده است. او از کسانی بود که طرح اعتصاب عمومی در کشور را به راه انداختند تا جلوی فعالیتهای پلید رژیم طاغوت را بگیرند.
همچنین او با ارسال نزدیک به ۱۷۰۰ نامه به دوستان و آشنایان و افراد مذهبی آنان را به قیام و مبارزه با رژیم پهلوی و پذیرش جمهوری اسلامی فرا خواند که این از نقاط و جلوه‌های ویژه زندگی سیاسی او به شمار می‌آید.
وی سرانجام در سیزدهم (۱۳) مرداد ماه سال ۱۳۸۷، در سن ۸۲ سالگی، به دیار باقی شتافت و در حرم مطهر حضرت معصومه -سلام الله علیها- (صحن امام رضا علیه السلام) به خاک سپرده شد.
