تولد و دوران كودكی
آیت الله علي نكونام گلپايگاني در سال ۱۳۲۳ هجري شمسي در سعيد آباد گلپايگان چشم به جهان گشود. پدرش كشاورز بود و انس بسياري با قرآن و نماز شب داشت؛ بطوري كه بر قرآن تسلّط بسياري داشت و هر آيه‌اي كه مي‌خواندند، سوره آن را مي‌دانست. مادرش خانمي اهل تهجد و عبادت و از خانواده‌اي روحاني بود. استاد نكونام در چنين خانواده‌اي بزرگ شد و پدر؛ مادرش در شكل‌گيري شخصيت او سهم بسزايي داشته‌اند.
دوران تحصيل
استاد نكونام تحصيلات خود را از مكتب خانه آغاز كرد و پس از فراگيري روخواني قرآن مجيد به دبستان رفت. او دروس دورةه دبستان را به پايان برد و سپس دروس دينی را آغاز كرد. ابتدا به حوزه علميه اراك رفت و پس از سه سال ـ يعني در سال ۱۳۴۰ ـ به قم عزيمت كرد.
هدف او از استقرار در قم بهره مندي بيشتر و بهتر از استادان و فرزانگان آن ديار عالم خيز بود. او به سرعت دروس مقدمات و دروس دورةه سطح را به پايان برد و در درس خارج فقه و اصول استادان مشهور دورة خود حضور پيدا كرد. در طي اين سالها در درس اخلاق استاداني چون آقا سيد حسين فاطميی و آقاي حاج شيخ عباس تهرانی شركت جدي داشت تا علم خود را با عمل توامان سازد.
استادان و دوستان
استاد نكونام در طول دوران تحصيل به محضر استادان بسياري شرفياب شد. او كه دروس ادبيات را در اراك در محضر استاد رفيعی و نيز منطق را در محضر استادان رفيعی و احمدی فرا گرفته بود. در قم در درس شرح لمعة استادان حضرات آيات و حجج اسلام صلواتی، حرم پناهی، سيد ابوالفضل موسوی تبريزی و علم الهدی مشهدی حاضر شد و قوانين را نزد آيت الله اعتمادی و كفايه را نزد آيات عظام فاضل لنكرانی و نوری همدانی و نيز مكاسب را نزد آيت الله خزعلی آموخت.
وی خارج فقه را عمدتاً از درس مرحوم آیت الله گلپایگانی، خارج اصول را عمدتاً از درس حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی استفاده نمود.
در قسمت‌هایی از خارج فقه و اصول در درس‌های آیات عظام حاج شیخ جواد تبریزی و حاج هاشم آملی (رحمة الله علیهما) شرکت داشت.
منظومه منطق را خدمت حضرت آیت الله گرامی و منظومه حکمت را خدمت مرحوم آیت الله انصاری شیرازی و قسمتی از اسفار را خدمت حضرت آیت الله جوادی آملی (حفظه الله) خواند.
در بخش دروس خارج نيز سالها در درس فقه آيت الله العظمي گلپايگاني (ره) و درس اصول آيت الله العظمی وحيد خراسانی شركت كرد. در بخش علوم عقلي نيز در درس شرح منظومة استاد انصاری شيرازی و درس اسفار آيت الله جوادی آملی حضور داشت.
او در طی ساليان تحصيل با فضلاي بسياری دوست بود و دروس خود را مباحثه كرد كه از جمله آنان مي‌توان به آقايان محمدي گلپايگاني (مسؤول دفتر مقام معظم رهبري)، حسيني، رهبر و محمدي اشاره كرد.
فعاليتهای علمی و فرهنگی
آیت الله نكونام در عرصه علم و فرهنگ، خدمات بسيار دارد. او سالها براي تبليغ به شهرها و روستاهای مختلف كشور سفر كرده و مردمان بسياري را با احكام اسلام آشنا ساخته است. او بيش از سی و پنج سال به تدريس دوره سطح پرداخت و از اين راه طلاب بسياري را تربيت كرد كه بسياری از آن‌ها خود، از مدرسان حوزه علميه قم به شمار می‌آيند. وی از سال ۱۳۶۷ تا سال‌های پایانی عمر خود در دانشگاه قم نيز به تدريس پرداخته است.
همچنين سالها استاد راهنمای مدارج علمی شورای عالی براي پايان نامه نويسی بوده و بيش از بيست سال به تدريس مكاسب و كفايه اشتغال داشته است. حدود ۱۱ سال به تدریس خارج فقه و از سال ۱۳۹۷ یک روز هفته را به تدریس تفسیر قرآن کردیم اختصاص داده بود.
در سال ۱۳۸۳ عضو جامعه مدرسین شد و از سال ۱۳۸۸ عضویت هیئت ارشاد و تذکیر را پذیرفت. از سال ۱۳۹۱ به مدت چهار سال به عضویت شورای عالی حوزه‌های علمیه منصوب شد. وی از سال ۱۳۹۲ عضویت مجمع مشورتی فقهی شورای نگهبان را پذیرفت.
فعاليتهای سياسی
استاد نكونام در انقلاب همواره از سيل خروشان ملت ايران در برقراري نظام اسلامي و تحكيم پايه‌های آن جدا نبوده و در مواقع نياز انجام وظيفه نموده است.
آیت الله علی نکونام گلپایگانی سرانجام در صبح روز ۲۱ تیرماه سال ۱۴۰۳، پس از تحمل یک دوره بیماری، دار فانی را وداع گفت.
