تولد و دوران کودکی
حضرت آیت الله محمد علی فیض گیلانی در سال ۱۳۰۳ هجری شمسی در یکی از روستاهای لاهیجان و در میان خانواده‌ای متدیّن به دنیا آمد. پدرش دروس حوزوی را تا لمعتین به پایان رسانیده بود و به دلیل عارضه لکنت زبان، به کار کشاورزی می‌پرداخت و از همان راه روزگار می‌گذراند. او که به اخلاص و پرهیزگاری مشهور بود مورد اعتماد مردم روستا و مرجع حل مشکلات و اختلافات آنان بود.
دوران تحصیل
استاد فیض گیلانی تحصیلات خود را از مکتب خانه شروع کرد و پس از به پایان بردن آن به دبستان رفت. در دبستان به دلیل هوش سرشار و توانایی بسیار، مورد استقبال معلمان قرار گرفت و با تصمیم آنان تحصیلات خود را از سال سوم دبستان آغاز کرد. او سه سال نیز به دبیرستان رفت و پس از آن به تحصیل علوم حوزوی رو آورد. او که تحصیلات حوزوی خود را در سال ۱۳۲۲ آغاز کرده بود، در مدت کوتاهی دروس مقدمات را به پایان رسانید و در محضر استادان بزرگواری دروس دوره سطح را پی گرفت و پس از اتمام سطوح عالی به درس خارج استادان مشهور آن روزگار راه یافت. او در سالهای تحصیل خود، همواره در دروس اخلاق شرکت جدی داشت و می‌کوشید علم خود را با عمل درهم آمیزد و نیز به مطالعه کتابهای جنبی علاقه بسیار داشت.
استادان و دوستان
استاد فیض در سالهای تحصیل خود به محضر عالمان بسیاری راه یافت. او مطوّل را در محضر شهید آیه الله مطهری(ره) و سیوطی را نزد شیخ اسدالله اصفهانی آموخت. شرح لمعه را در محضر شهید آیه الله صدوقی(ره) و شیخ حسن علی اصفهانی فرا گرفت. دروس رسائل و مکاسب و کفایه را نیز در نزد آیه الله سلطانی طباطبایی(ره) که از استادان بنام آن روزگار بود آموخت.
با پایان یافتن دروس سطح و نیز اندکی پیش از آن، به درس خارج آیه الله العظمی بروجردی(ره) رفت و همزمان در دروس خارج امام خمینی (ره) نیز شرکت داشت. استاد اصلی او در دروس خارج امام(ره) بود؛ اما با تبعید آن مرجع حماسه آفرین، وی مجبور شد در دروس دیگر شرکت کند که از جمله آنان درس آیه الله العظمی محقق(ره) بود.
استاد فیض، در طی این سالها در دروس اخلاق امام خمینی(ره) شرکت جدّی داشت و با بسیاری از فضلای آن روزگار، رابطه دوستی داشت و دروس پیش آموخته را مباحثه می‌کرد که از جمله آنان حجه الاسلام و المسلمین امینیان ـ امام جمعه آستانه اشرفیه ـ است.
فعالیتهای علمی و فرهنگی
استاد فیض گیلانی در سالهای عمر پربرکت خود، خدمات فرهنگی بسیاری را به انجام رسانید، از جمله آن می‌توان به ساخت چند مسجد در مناطق محروم اشاره کرد که خود باعث تحولات عظیمی در آن مناطق شد، او پیش از انقلاب و پس از آن در ایام حجّ در بعثه امام(ره) خدمات بسیاری را برای حجّاج فراهم آورد و در ساماندهی امر حجّ و آشنایی واقعی با احکام و اهداف آن نقش مهمی را ایفا کرد.
او سالها در دانشگاه‌ها به تدریس علوم و معارف اسلامی می‌پرداخت، و مدتی نیز نماینده امام(ره) در دانشگاه الزهرا(س) بود. استاد فیض چند کتاب تألیف نموده که هنوز به چاپ نرسیده است؛ از جمله آنان تاریخ و زندگی عالمان لاهیجان است.
فعالیتهای سیاسی
استاد فیض گیلانی در سالهای حکومت خاندان پهلوی، فعالیتهای مبارزاتی بسیاری را به انجام رسانید. او که خود از شاگردان امام(ره) بود همچون دیگر شاگردان آن مرجع بزرگ و نیز همچون مردم ظلم ستیز ایران در مبارزات و تظاهرات بسیاری شرکت کرد. او در زمان رژیم طاغوت منزلی را که در قم به تازگی خریده بود، به درخواست اطرافیان امام(ره) در خدمت امام(ره) قرار داد. این قضیه، مدتی پس از تبعید امام(ره) به تهران بود.
فعالیتهای سیاسی استاد فیض به پیش از انقلاب محدود نشد. وی پس از انقلاب نیز در عرصه‌های گوناگونی به خدمت پرداخت. او در طول سالهای دفاع مقدس، بارها در جبهه‌های جنگ حضور یافت و ضمن تبلیغ مبانی اعتقادی اسلام، انگیزه و شعف رزمندگان را دو چندان می‌ساخت. برخی از مسؤولیت‌های وی پس از پیروزی انقلاب به شرح زیر است:
1. ریاست و قائم مقامی دیوان عدالت اداری در حدود ۸ سال؛
2. نمایندگی امام(ره) در دانشگاه الزهراء (س)؛
3. عضویت در شورای گزینش قضات؛
4. عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم؛
5. عضویت در مجلس خبرگان رهبری در دوره‌های اول و دوم.
آیت‌الله محمد علی فیض گیلانی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم صبح جمعه پنجم شهریورماه سال ۱۴۰۰ به‌علت کهولت سن دعوت حق را لبیک و دار فانی را وداع گفت.
«روحش شاد و یادش گرامی باد»
