به مناسبت سالروز رحلت پیامبر گرامی اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) روزنامه «صبح‌نو» در قالب مصاحبه ای با حجت الاسلام والمسلمین محسن فقیهی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم درباره اخلاق و سیره نبی مکرم اسلام به گفتگو نشسته است که در ادامه جهت بهره برداری عموم این گفتگو بازنشر شده است.
**به‌عنوان سؤال اول بفرمایید، به نظر حضرت‌عالی مشکل اصلی جهان غرب در چیست؟
به نظر مسأله اخلاق، همچنان در زمره مشکلات اصلی جهان غرب است. این مشکل البته در شرق نیز ریشه دوانده و باید برای آن چاره‌ای اندیشید. کشورهای توسعه‌یافته با وجود پیشرفت‌های علمی و تکنولوژی و باوجود اکتشافات علمی اما از نظر اخلاقی در انحطاط به سر می‌برند. با آنکه در ساحت علم، رشد و توسعه مطلوبی در شرق و غرب عالم شکل گرفت اما از نظر اخلاقی، جنایات و جرایمی که انجام می‌شود، رو به فزونی است و کشورهای مترقی آن‌گونه که باید و شاید، نتوانستند به‌لحاظ اخلاقی تکامل پیدا کنند تا آنجا که فریاد اعتراض اندیشمندان و نخبگان علمی نیز نسبت به شرایط بغرنج اخلاقی مغرب زمین بلند شده است.
در اسلام ما شخصیتی مانند رسول خدا را داریم که الگوی انسانیت و اخلاق انسانی است. پیامبر بزرگ اسلام به‌عنوان نخستین و برترین شخصیت عالم بشریت دارای شاخصه‌ها و مولفه‌های اخلاقی است که نظیر آن را جز در اهل بیت(ع) نمی‌توان یافت. از این‌رو بررسی ابعاد اخلاقی شخصیت آن بزرگوار، برای ارتقا و اعتلای سطح اخلاق‌مداری جوامع مفید و در شرایط کنونی جهان، ضروری است. همان‌طور که در قرآن داریم: «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ لِمَنْ کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ»؛ تنها الگویی که از جانب خداوند برای بشریت مشخص شده، پیامبر اکرم(ص) است که تجسم کامل اخلاق انسانی و اسلامی است.
**با توجه به بحران‌های اخلاقی‌ای که امروزه گریبانگیر جامعه بشریت شده است؛ به نظر شما چگونه باید ویژگی‌های اخلاقی پیامبر (ص) مورد توجه، ترویج و تبلیغ قرار گیرد؟
امروزه تمام سیره پیامبر می‌تواند برای بشریت، مفید و راهگشا باشد. در صدر اسلام، فردی یهودی، هر زمان که پیامبر اکرم(ص) از کوچه عبور می‌کرد، زباله روی سر ایشان می‌ریخت؛ از قضا روزی آن یهودی مریض شده و در بستر بیماری می‌افتد. پیامبر هنگام عبور از آن کوچه می‌بیند این کسی که هر روز آشغال و زباله روی سر ایشان می‌ریخت، امروز نیامده است! چه شده که نیامده؟ جویای احوالش می‌شود. می‌گویند که آن فرد، در بستر بیماری است. پیامبر به عیادتش می‌رود و از مریضی آن یهودی اظهار ناراحتی می‌کند و همین بزرگواری و گذشت پیامبر سبب می‌شود تا یک فرد یهودی دشمن پیامبر، ایمان بیاورد و مسلمان بشود.
این اخلاق پیامبر است که سبب شده تا مردم به اسلام توجه و اعتقاد پیدا کنند. امروزه اگر می‌خواهیم اخلاق را در جامعه ترویج کنیم، باید سیره اخلاقی و رفتاری پیامبر اکرم(ص) را در جامعه نهادینه کنیم تا مردم نیز به‌عنوان یک الگو به پیامبر نگریسته و به سیره ایشان عمل کنند. الان اگر کسی کمترین اهانتی به ما کند، به‌شدت برافروخته شده و با زبان درشت با او سخن می‌گوییم؛ حال آنکه پیامبر اکرم(ص) با این اخلاق، با این نرم‌خویی و با این مهربانی و محبت، دشمنان خود را نیز به سمت اسلام سوق دادند. همه این جاذبه‌ها از آن روست که خصوصیات اخلاقی ویژه‌ای در پیامبر وجود داشت که باعث شد تا مردم را به سمت خودش جذب کرده و مردم هم به او ایمان بیاورند. اینچنین درس‌هایی بسیار ارزشمند بوده و می‌تواند چراغ راه هدایت ملت‌ها باشد.
**راه نهادینه‌سازی اخلاق و سیره پیامبر (ص) در جامعه چگونه بود؟
در سطوح مختلف باید این امر مورد توجه قرار بگیرد. بی‌شک در سطح خانواده می‌توانیم با الگوبرداری از زندگی پر از مهر و محبت پیامبر نسبت به همسر، فرزندان، دوستان و همسایگان، شالوده اخلاق را پی‌ریزی کنیم. در سطح مسوولان و رهبران جامعه و افرادی که تأثیر بسزایی میان توده مردم دارند نیز باید سیره اخلاقی و رفتاری پیامبر مورد توجه ویژه قرار بگیرد به‌عنوان مثال در جامعه ما هنرمندان یا ورزشکاران تأثیر ویژه‌ای بر مردم دارند، نوع پوشش آن‌ها به‌عنوان مد روز یا تکه کلام آن‌ها به سرعت در میان طرفداران که عموماً نیز از نسل جوان هستند، گسترش می‌یابد. رهبران جامعه نیز که زیر ذره‌بین نگاه مردم هستند، باید از سیره پیامبر اکرم(ص) پیروی کنند.
فرض کنید فردی بگوید که من دارای ثروت هستم و می‌خواهم بهترین زندگی را داشته باشم. اشکالی ندارد شما زندگی مرفهی داشته باش اما لزومی ندارد در زمره مسوولان مملکتی قرار بگیری زیرا به دلیل تاثیری که در لایه‌های مختلف اجتماعی می‌گذاری، نوع پوشش، سبک زندگی و حتی ادبیاتی که برای مخاطب به‌کار می‌گیری، همگی در جامعه تأثیر عمیقی می‌گذارد. اینکه به ساده‌زیستی مسوولان سفارش شده از این جهت است که مردم با مشاهده ساده‌زیستی متولیان امر، در برابر مشکلات اقتصادی به سهولت مقاومت می‌کنند. این افراد می‌گویند، وقتی فلان مسوول دارای خانه‌ای ساده و سوار بر مرکبی معمولی است، پس ما نیز می‌توانیم با همین زندگی ساده و به دور از تشریفات گذران عمر کنیم. در این شرایط است که مشکلات برای مردم آسان شده و آرامش در میان اقشار متوسط و کم‌درآمد حکم‌فرما می‌شود. خود پیامبر(ص) بسیار ساده‌زیست بودند؛ حتی زندگانی ایشان از معمول مردم نیز پایین‌تر بود. بسیاری اوقات همین ترویج اشرافی‌گری، اگرچه ناخواسته باشد، باعث گسترش مشکلات عدیده اجتماعی می‌شود.
انتخاب نوع زیست مسئولان و شخصیت‌های تاثیرگذار، سبب افزایش امید در جامعه یا عامل گسترش مشکلات و نابهنجاری در جامعه می‌شود؛ لذا به نظر بنده مهم‌ترین چیزی که اکنون در جامعه ما نیاز است، ساده‌زیستی مسوولان است.
امروزه مقام معظم رهبری در کل جهان به‌عنوان یک رهبر ساده‌زیست شناخته می‌شوند و خانواده و فرزندان ایشان هم همین‌گونه هستند و این یک ارزش و افتخار بزرگ برای ماست که رهبر ما ساده‌زیست است و باید زندگی ایشان برای همگان بسان الگویی مورد توجه قرار گیرد.
**توصیه شما به جوانان برای بهره‌وری بیشتر از سیره اخلاقی پیامبر(ص) چیست؟
جوانان بهترین سرمایه‌های یک جامعه هستند. آنان ادامه‌دهنده نهضت عظیم معنوی و اخلاقی هستند که پیامبر اکرم(ص) بنا نهاد. همچنین دل‌های پاک جوانان آماده پذیرش معارف والای اسلامی است، پس باید هرچه می‌توانیم، جوانان را به حضور در مجالس وعظ اهل بیت تشویق کنیم تا آنان با فراگیری سیره اخلاقی ـ رفتاری پیامبر اکرم(ص) و اهل‌بیت(ع)، در برابر موج شبهات و انحرافات فکری و اخلاقی بیمه شوند.
جوانان عزیز ما، قلب‌های پاکی دارند و بزرگ‌ترین شاهد بر این سخن همین پیاده‌روی اربعین است. بیشتر افراد حاضر در این حرکت عظیم، جمعیت جوان جامعه است که سرمایه اصلی کشور به شمار می‌روند. بحمدالله جوانان ما نبی مکرم اسلام(ص) و اهل بیت(ع) را الگوی خویش قرار داده و امیدواریم که با قوت در این مسیر به پیش روند؛ هرچند خباثت‌های استکبار جهانی برای آلوده‌‌کردن جوان ایرانی و مشغول‌کردن قلب و ذهن جوان مسلمان بیشتر و بیشتر شده است. متاسفانه امروزه فضای مجازی با وجود همه مزایایی که داشته و دارد اما به بستر اصلی سرمایه‌گذاری غرب برای انحراف جوانان تبدیل شده است.
**آیا در معرفی سیره اخلاقی پیامبر به جوامع، در وضعیت مطلوب قرار داریم؟
مطلوب مراتب دارد و مطلوب واقعی خود رسول‌الله هست و ما یقیناً نمی‌توانیم حق آن بزرگوار را ادا کنیم اما باید کتاب‌های بیشتری تألیف کرد تا سیره پیامبر اکرم(ص) به درستی معرفی شود. مهم‌تر از نوشتن کتاب، عمل به سیره رسول‌الله است. اگر صدها کتاب نوشته شود اما عملی نباشد یا عملی منافی سیره باشد، نه‌تنها تاثیری ندارد بلکه تأثیر معکوس در جامعه می‌گذارد. مهم‌تر از سیره نگاری و نوشتن و گفتن، عمل خود ماست!
**در شرایط کنونی، چه قالب‌هایی برای ترویج سیره اخلاقی پیامبر(ص) تاثیرگذارتر است؟
امروزه با توجه به اینکه فضای مجازی در حال گسترش است، باید از این ظرفیت بهترین استفاده را برد؛ با توجه به آمارهایی که داریم، مراجعه به کتاب کمتر از گذشته شده و حتی اقبال مردم به تلویزیون هم بعد از آمدن فضای مجازی کمتر شده است. دشمن با سوءاستفاده از فضای مجازی، اباحه‌گری، فحشا، منکرات و بی‌اخلاقی را ترویج می‌دهد. در مقابل ما باید از ظرفیت فضای مجازی برای ترویج سیره اخلاقی پیامبر استفاده کنیم. باید با راه‌اندازی دانشگاه اسلامی هنر، هنرمندانی را تربیت کنیم که بتوانند سیره اخلاقی پیامبر را هنرمندانه ترویج کنند؛ حال چه در قالب فیلم و چه در قالب داستان و عکس. عموم جامعه به‌ویژه کودکان و جوانان را باید با پیامبر آشنا کرد و هنر می‌تواند مخاطبان زیادی را جذب کند. امروز هزاران کتاب ممکن است چاپ شود و خوانده هم نشود اما فیلم‌ها ده‌ها برابر کتاب یا مجلات در مخاطب تأثیر می‌گذارند، یک فیلم یا کار هنری خوب در فضای مجازی چندصد هزار نفر بازدید می‌آورد، باید هنرمندان و اصحاب رسانه را تشویق کرد تا سیره اخلاقی پیامبر را با ابزارهای نوین اجتماعی ترویج کنند.
**در پایان چه کتاب‌هایی را در سطح عموم برای آشنایی با سیره اخلاقی پیامبر توصیه می‌فرمایید؟
برای آشنایی با سیره پیامبر لازم است به کتاب‌های علمی با مدارک صحیح و معتبر مراجعه شود؛ بنابراین برای عموم افراد جامعه کتاب‌های شهید مطهری، آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت‌الله سبحانی بسیار مناسب است. آثاری چون مفاتیح الحیات آیت‌الله جوادی‌آملی و سنن‌النبی علامه‌طباطبایی هم منابع بسیار خوبی برای استفاده مردم است. ضروری است که این کتب در جامعه مورد استفاده و ترویج قرار گرفته و طلبه‌ها نیز پس از مطالعه کتب بزرگان، مردم را با سیره اخلاقی و رفتاری اهل‌بیت(ع) آشنا کنند و مردم عزیز نیز تلاش کنند تا این سیره را در زندگی خود به کار گیرند.
