اربعین، تجلّی‌گاه قدرت نرم و همبستگی جهانی شیعیان است

به گزارش روابط عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، آیت‌الله محسن فقیهی در گفت‌وگویی به مناسبت ایام اربعین حسینی خاطرنشان کرد: اینکه زیارت اربعین از علائم مؤمن است و اینکه زیارت آن حضرت علیه‌السلام به صورت پیاده بسیار ثواب دارد، به اهمیت زیارت پیاده اربعین امام حسین علیه‌السلام پی خواهیم برد.

مشروح این گفتگو به شرح ذیل است:

پیاده‌روی اربعین از منظر فقهی و شرعی چه اهمیتی دارد و چه مستنداتی در روایات و کتب دینی در این باره وجود دارد؟

مسئله پیاده روی اربعین مسأله بسیار مهمی است که از ابعاد مختلف قابل بحث و بررسی است. یکی از ابعاد، بحث فقهی آن است که می توانیم آن را بر پایه ادله اربعه یا ادله خمسه که بنای عقلا نیز است، مورد بررسی قرار دهیم. یکی از ادلّه، روایات عام است که دلالت بر فضیلت زیارت حضرت سید الشهدا علیه السلام دارد و متواتر است و در اینگونه روایات، نیازی به بررسی سندی نداریم.

از جهتی بیشتر روایات این باب هم در کامل الزیارات آمده است که باز بی‌نیازی به بررسی سندی را تأکید می کند. یکی از این روایات که می‌توانیم به آن استناد کنیم خبری است از امام باقر علیه السلام که می‌فرماید: مُرُوا شِیعَتَنَا بِزِیَارَةِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَإِنَّ إِتْیَانَهُ مُفْتَرَضٌ عَلَی کُلِّ مُؤْمِنٍ یُقِرُّ لَهُ بِالْإِمَامَةِ مِنَ اللَّهِ. این روایت، دلالت بر وجوب زیارت امام حسین علیه السلام به صورت عام دارد؛ اما با ملاحظه سایر روایات، به استحباب مؤکّد در مورد این مسئله می‌رسیم.

یا روایتی دیگر که امام صادق علیه السلام به امّ سعید می فرماید: آیا قبر امام حسین را زیارت می‌کنید؟ امّ سعید گفت: بله. حضرت فرمود: زُورِیهِ فَإِنَّ زِیَارَةَ الْحُسَیْنِ وَاجِبَةٌ عَلَی الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ؛ زیارت حسین علیه السلام بر مردان و زنان واجب است. یا روایت دیگری که باز آن حضرت علیه السلام می فرماید: مَنْ أَتَی قَبْرَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَقَدْ وَصَلَ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ وَصَلَنَا وَ حَرُمَتْ غِیبَتُهُ وَ حَرُمَ لَحْمُهُ عَلَی اَلنَّارِ وَ أَعْطَاهُ اَللَّهُ بِکُلِّ دِرْهَمٍ أَنْفَقَهُ عَشَرَةَ أَلْفِ مَدِینَةٍ لَهُ فِی کِتَابٍ مَحْفُوظٍ وَ کَانَ اَللَّهُ لَهُ مِنْ وَرَاءِ حَوَائِجِهِ وَ حُفِظَ فِی کُلِّ مَا خَلَّفَ وَ لَمْ یَسْأَلِ اَللَّهَ شَیْئاً إِلاَّ أَعْطَاهُ وَ أَجَابَهُ فِیهِ إِمَّا أَنْ یُعَجِّلَهُ وَ إِمَّا أَنْ یُؤَخِّرَهُ لَهُ؛ کسی که به زیارت قبر حضرت ابا عبداللّه الحسین علیه‌السّلام برود محققاً به رسول خدا و به ما اهل بیت احسان نموده و غیبتش جایز نبوده و گوشتش بر آتش حرام است و در مقابل هر یک درهمی که انفاق کرده خداوند متعال انفاق اهالی و سکنه ده هزار شهرهائی که در کتابش مضبوط‌ و معلوم است را به او اعطاء می‌فرماید و به دنبال آن حوائج و نیازمندی‌هایش را روا می‌فرماید و آنچه را که از خود باقی گذارد حق تعالی حافظ‌ آنها است و در خواست و سؤال چیزی از خدا نمی‌کند مگر آنکه باری تعالی اجابتش می‌فرماید اعم از آنکه سریع و بدون مهلت حاجتش را روا کرده یا با تأخیر و مهلت آن را برآورده نماید.

روایتی هم از امام حسن عسکری علیه السلام درباره زیارت اربعین به طور خاص ذکر شده است. آن حضرت، در این روایت علامات مؤمن را پنج چیز معرفی می‌نمایند: نمازهای پنجاه و یک رکعتی شامل نمازهای یومیه و نوافل و نماز شب، زیارت اربعین، انگشتر در دست راست و سجده بر خاک و گفتن بسم الله الرحمن الرحیم. این روایت به صورت مرسل در کتاب های المزار شیخ مفید و التهذیب شیخ طوسی آمده است. تسامح در ادله سنن و عمل مشهور علما می‌تواند اصول و معیارهای خوبی برای معتبر دانستن این روایت باشد. همچنین «ابن مشهدی» در کتاب «مزار کبیر» نیز این روایت را ذکر کرده و بر ثقه بودن راوی آن شهادت داده است.

پیاده روی در زیارت امام حسین علیه السلام هم در روایات آمده است. امام صادق علیه السلام می فرمایند: مَنْ خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ یُرِیدُ زِیَارَةَ قَبْرِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ إِنْ کَانَ مَاشِیاً کُتِبَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةٌ وَ مُحِیَ عَنْهُ سَیِّئَةٌ؛ به راستی که هر کس به قصد زیارت قبر حسین علیه السّلام از منزل خود خارج شود چنانچه پیاده باشد خداوند متعال به هر گامی که بر می دارد حسنه‌ای در نامۀ عملش ثبت فرماید و گناهی از وی محو سازد.

یا در روایت دیگری می فرماید: مَنْ أَتَی قَبْرَ الْحُسَیْنِ علیه السلام مَاشِیاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَهٍ أَلْفَ حَسَنَهٍ وَ مَحَا عَنْهُ أَلْفَ سَیِّئَهٍ وَ رَفَعَ لَهُ أَلْفَ دَرَجَهٍ؛ کسی که پیاده به زیارت قبر حضرت امام حسین علیه السّلام برود خداوند متعال به هر قدمی که بر می دارد هزار حسنه برایش ثبت و هزار گناه از وی محو می‌فرماید و هزار درجه مرتبه‌‌اش را بالا می‌برد.

غرض آن که از جمع بین روایات ضرورت و استحباب مؤکد زیارت امام حسین علیه‌السلام و اینکه زیارت اربعین از علائم مؤمن است و اینکه زیارت آن حضرت علیه‌السلام به صورت پیاده بسیار ثواب دارد، به اهمیت زیارت پیاده اربعین امام حسین علیه‌السلام پی خواهیم برد.

پیام‌های حرکت بزرگ پیاده روی اربعین چیست؟ و چگونه می‌توان پیاده‌روی اربعین را به عنوان یک الگوی تربیتی و اخلاقی در جامعه معرفی کرد؟

ما یقین داریم که اراده الهی باعث به وجود آمدن این واقعه مهم در جهان شده و این عظمت را به وجود آورده است. اکنون وظیفه ما در مقابل این لطف و عنایت الهی، این است که پیام‌های این حرکت بزرگ را دریافت کنیم و در مسیر زندگی و سلوک فردی و اجتماعی آنها را به کار ببندیم. یکی از پیام‌های مهم این واقعه، پیام پیروزی توحیدیان است.

این سنّت الهی از بدو خلقت تاکنون بوده است که موحّدان و خداپرستان گرچه با چشم ظاهربین، شکست بخورند؛ لیکن در واقع و در نهایت، پیروز و سرافراز خواهند شد.

اگر تعداد نیروی یک لشکر از صد نفر نگذرد، ولی عدد لشکر مقابل ده‌ها هزار نفر باشد، لیکن طرف اقلیت، تکیه بر خدای عالم داشته باشد و برای او وارد مبارزه شود، ذات اقدس اله، آن اقلیت را بالا خواهد برد و پیروز نهایی خواهد نمود. این شکوه اربعین، حاصل اراده الهی برای نشان‌دادن پیروزی نهایی موحّدان است. باید این را بدانیم که اگر امّت و ملت ما برای خدا کار کند، و برای احیای امر دین او، تلاش نماید، خداوند متعال عزّت و عظمتی به آنها خواهد بخشید که اگر تمام دنیا برای مقابله با آن جمع شوند، نمی‌توانند خدشه‌ای وارد سازند.

پیام دیگر این معجزه الهی، ایثار و از خودگذشتگی و از مال گذشتگی است. پذیرایی و خدمت به جمعیت چند میلیونی زوّار حضرت، توسط مردم شریف عراق و به میدان‌آوردن هر آنچه در زندگی دارند، پیام بزرگی است که باید آن را درک کنیم. این خداوند متعال است که اینگونه، قلوب مردم را برای خدمت به زائران حبیب خودش یعنی حضرت سید الشهداء علیه السلام تصرّف می‌نماید و به انگشت مشیت خویش، همه را به تجلیل و تعظیم این واقعه عظیم هدایت می‌کند.

پیام دیگری که می توانیم برای این واقعه با شکوه بر شماریم، پیام مساوات و برادری بین مؤمنین است. اینکه پیامبر مکرّم ما صلوات الله علیه و آله از ابتدا تأکید بر این امر داشتند که نه عرب بر عجم و نه عج بر عرب، هیچ فضیلتی بر یکدیگر ندارند و نیز هیچ برتری، سیاه بر سفید یا ثروتمند بر فقیر ندارد؛ بلکه تنها چیزی که ملاک برتری است تقواست، مسأله بسیار مهمی است که پیاده روی پاربعین، تجلّی‌گاه این مطلب است. در این حادثه با شکوه، از همه قومیت‌ها، فقیر و ثروتمند، عرب و عجم، سیاه و سفید، رئیس و مرئوس، در کنار هم به سمت یک هدف پیش می‌روند.

بنده همین جا از همه متفکّران و اندیشمندان، رسانه‌ها و نویسندگان، رسانه ملی و روزنامه ها می‌خواهم که پیام‌های اربعین را تبیین کنند تا جامعه با آگاهی از آن و دانستن آثار عظیم این واقعه، خود را ملتزم به آن نمایند و به حیات طیبه در دنیا و آخرت نایل شوند.

چرا حرکت فیزیکی و حضور جمعی در این مسیر معنوی چنین اهمیت و اثرگذاری دارد؟

همان طور که می دانیم پیاده‌روی اربعین، فراتر از یک حرکت مذهبی ساده است. این واقعه الهی، به یک پدیده عظیم اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی در دنیای امروز تبدیل شده است. اهمیت و اثرگذاری بالای این حرکت فیزیکی و حضور جمعی را می‌توان از ابعاد مختلفی بررسی کرد.

اولین بُعد، تجلی قدرت نرم و همبستگی جهانی شیعیان است. در دنیای پر تلاطم امروز که شاهد انواع تفرقه‌افکنی‌ها و نزاع‌ها هستیم، پیاده‌روی اربعین نمادی از همبستگی و اتحاد میان میلیون‌ها انسان با ملیت‌ها، زبان‌ها و مذاهب گوناگون است. این حضور میلیونی، بدون اتکا به قدرت‌های نظامی و اقتصادی، نشان‌دهنده یک قدرت نرم بی‌نظیر است که می‌تواند معادلات جهانی را تحت تأثیر قرار دهد. این حرکت، پیامی واضح از عشق، صلح و وحدت به جهان ارسال می‌کند.

دومین بُعد، بازسازی هویت دینی و احیای ارزش‌های اخلاقی است. در این عصر که ارزش‌های معنوی و اخلاقی در حال کم‌رنگ شدن هستند، پیاده‌روی اربعین به مثابه یک دانشگاه بزرگ اخلاق و معرفت عمل می‌کند. زائران در این مسیر، درس ایثار، فداکاری، صبر، گذشت، همدلی و تواضع را عملاً تجربه می‌کنند. این حرکت، هویت دینی و معنوی افراد را تقویت کرده و به آن‌ها کمک می‌کند تا ارتباط عمیق‌تری با آموزه‌های عاشورا و قیام امام حسین علیه السلام برقرار کنند. جهت دیگری که بسیار مهم است اینکه در دنیای امروز که نبرد روایت‌ها و جنگ رسانه‌ای حرف اول را می‌زند، پیاده‌روی اربعین خود به یک رسانه عظیم و فراگیر تبدیل شده است.

تصاویری که از این حرکت در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های جهانی منتشر می‌شود، پیام مظلومیت و حقانیت امام حسین علیه السلام را به دورترین نقاط جهان می‌رساند. این حضور فیزیکی، به مراتب تأثیرگذارتر از هرگونه تبلیغات رسانه‌ای است و می‌تواند قلوب میلیون‌ها انسان را با خود همراه سازد. غرض آن که، پیاده‌روی اربعین، نه تنها یک گردهمایی دینی و مذهبی، بلکه یک پدیده بی‌نظیر جهانی است که از طریق حضور فیزیکی و همبستگی جمعی، پیام‌های عمیقی از صلح، وحدت، اخلاق، مقاومت و امید را به سراسر جهان مخابره می‌کند. این حرکت، در شرایط حساس کنونی دنیا، اهمیت و اثرگذاری مضاعفی پیدا کرده و به عنوان یک الگوی الهام‌بخش برای بشریت مطرح است.

به نظر شما با توجه به تجربه‌های اخیر مانند جنگ ۱۲ روزه، چگونه پیاده‌روی اربعین را می‌توان نمادی از مقاومت فرهنگی و دینی در برابر فشارها و تهدیدهای خارجی دانست؟ و این حرکت عظیم چه پیام‌هایی برای تقویت روحیه مقاومت در جوامع اسلامی دارد؟

این حرکت عظیم، پیام‌های عمیقی برای تقویت روحیه مقاومت در جوامع اسلامی به همراه دارد. اوّلاً این پیاده‌روی، با حضور میلیونی از اقصی نقاط جهان، یک “نه” بزرگ و آشکار به هرگونه تهدید بیگانگان است. در حالی که برخی قدرت‌ها به دنبال منزوی کردن و تضعیف امت اسلام، شیعیان جهان و کشور عزیز ما هستند، این گردهمایی عظیم، قدرت اراده جمعی و پیوندهای ناگسستنی ایمانی را به نمایش می‌گذارد. درسی که جنگ تحمیلی ۱۲ روزه به ما داد، اهمیت مقاومت مردمی و غیرقابل نفوذ بودن اراده یک ملت است. اربعین نیز به همین شکل، نشان می‌دهد که ملت‌ها و فرهنگ‌ها، با وجود تمام تلاش‌ها برای محدودسازی، می‌توانند خارج از معادلات قدرت‌های بزرگ، به اهداف و آرمان‌های خود پایبند باشند.

ثانیاً پیاده روی اربعین، یادآور قیام امام حسین علیه السلام است که در برابر انحراف‌ها و تحریف‌ها ایستادگی کرد. این بازگشت به هویت اصیل دینی، خود بزرگترین نوع مقاومت فرهنگی است. ثالثا مراسم پیاده روی اربعین فضایی را فراهم می‌آورد که در آن، نسل‌های مختلف از پیر و جوان، مرد و زن، در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. این حضور فیزیکی، بهترین بستر برای انتقال تجربیات و ارزش‌های مقاومت از نسل‌های گذشته به نسل‌های آینده است.

داستان کربلا و ایثار حسینی، نه تنها در قالب کلمات، بلکه در قامت تجربه‌ای زنده و ملموس به نسل جدید منتقل می‌شود.  رابعاً مشاهده عظمت و شکوه پیاده‌روی اربعین، منبع الهام و خودباوری است. این حرکت نشان می‌دهد که با تکیه بر ایمان و همبستگی، می‌توان کارهای بزرگی را به انجام رساند. روحیه “ما می‌توانیم” دقیقاً همان چیزی است که در مواجهه با فشارهای خارجی و تهدیدها، به جوامع اسلامی قدرت پایداری می‌بخشد.

امیدوارم امسال هم مانند سال‌های اخیر، این پیاده‌روی، به نماد قدرت و عزت و عظمت شیعیان جهان تبدیل شود تا مردم دنیا به خصوص حقیقت طلبان قدرت نرم نهضت حضرت سید الشهدا علیه‌السلام را مشاهده کنند و درس مبارزه با طاغوت، استکبار و ظلم را از این مکتب فرا بگیرند.

منبع: شبستان