امام‌خمینی(ره) پرچمدار تعالی حوزه در نیم قرن اخیر / امتداد بین‌المللی حوزه علمیه قم

به گزارش روابط عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، آیت‌الله اعرافی در نشست خبری همایش بین‌المللی یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم که در باغ‌موزه ملی ملک تهران و با حضور اصحاب رسانه و خبرنگاران برگزار شد، با تشریح برنامه‌های همایش و برخی از دستاوردهای صد سال اخیر حوزه علمیه قم اظهار کرد: حوزه علمیه همواره به عنوان یک نهاد علم‌مدار و خدمت‌محور و مطرح بوده است و با گستره بین‌المللی در خدمت علم و اندیشه، فکر و فرهنگ، جامعه و مردم بوده و خواهد بود؛ آنگاه حوزه، حوزه خواهد بود که این عناصر را حفظ کند و به آن استمرار بخشد.

دانش بنیانی از مهمترین مؤلفه‌های حوزه علمیه است

مدیر حوزه‌های علمیه کشور افزود: دانش بنیانی از مهمترین مؤلفه‌های حوزه علمیه است و دانشمندان بزرگی در این نهاد ظهور کرده‌اند. در گذشته همه علوم و دانش‌ها در حوزه علمیه تولید می‌شد، زیرا علوم عقلی و نقلی و طبیعی در حوزه علمیه تدریس و تحقیق می‌شد ولی پس از تفکیک و تخصصی‌شدن علوم این عرصه‌ها از هم تفکیک شد.

عضو شورای‌عالی حوزه‌های علمیه تصریح کرد: دومین مؤلفه حوزه علمیه شامل اخلاق و حکمت عملی و سنت‌های دیرپای اخلاقی و عبادی در قلمروهای مختلف است. بزرگان ما در تاریخ بیش از هزارساله در دامنه حکمت علمی، گوی سبقت را ربوده‌اند و چهره‌های بزرگی در حوزه علمیه رخ نموده‌اند.

بعد مردمی و اجتماعی از مهمترین ابعاد حوزه علمیه است

نایب رییس مجلس خبرگان رهبری خاطرنشان کرد: بعد مردمی و اجتماعی از مهمترین ابعاد حوزه علمیه است. حوزه و روحانیت بدون مردم هیچ است. حوزه از مردم برخاسته است و با مردم همراه است. پیوندهای عمیق عالمان بزرگ ما با توده‌های مردم و حس خدمت‌گذاری عنصر بسیار مهمی است که در تاریخ حوزه علمیه وجود داشته و دارد. عالم دین، آنگاه عالم دین است که با همه وجود خود را در برابر مردم متواضع و خویش را وامدار جامعه و مردم بداند.

آیت الله اعرافی یادآورشد: مولفه چهارم حوزه شامل سیاست ورزی درست و اندیشه ورزی صحیح و دور از افراط و تفریط در مقوله سیاست است. در این عرصه حوزه‌های علمیه پرچمدار استقلال کشورهای اسلامی بوده‌اند. همیشه در هجوم دشمنان همگام مردم در مقابل عوامل مخرب استقلال کشورها بوده‌اند که اوج آن را در نهضت‌های دو صد ساله ایران و عراق و کشورهای اسلامی شاهد بوده‌ایم و قله آن در انقلاب اسلامی جلوه‌گر شد.

ایران از معارف اسلام و تشیع با آغوش باز استقبال کرد

وی افزود: ایران، چه ایران بزرگ پیشین و چه ایران مستقل امروز در بیش از هزار سال پیشگام و استقبال کننده اندیشه اسلامی و معارف الهی و معارف خاندان پیامبر(ص) بوده است. نکته جذاب تاریخ شکوه‌مند ایران آن است که این کشور هم از معارف اسلام و تشیع با آغوش باز استقبال کرد و هم اینکه این کشور از قرون اول در عرصه تولید دانش دینی، پرچمدار بود. ایران یک جامعه منفعل و پذیرا در مقابل پیام نورانی اسلام نبود بلکه ایرانیان با سابقه کهن و استعداد وافر و هوش بالای خود پرچمدار تولید اندیشه دینی و رواج و گسترش معارف الهی شدند.

عضو فقهای شورای نگهبان تصریح کرد: نکته جالب اینکه باید بدانیم که حتی در ادبیات عرب که زبان قرآن و دین ما است، عالمان ایرانی پیشگام بوده‌اند و به این ادبیات را سامان داده‌اند. حتی حوزه‌های علمیه خارج از ایران همچون بغداد و حله و جبل عامل و کوفه و نجف، همیشه لبریز از عالمان و متفکران ایرانی بوده‌اند. زعمای اصلی حوزه‌های علمیه خارج از ایران از جمله نجف، از عالمان بزرگ ایرانی بوده‌اند. در ایران نیز در طول این ۱۴۰۰ سال شاهد آن هستیم که حوزه‌های علمیه و مراکز بزرگ علمی در ایران شکل گرفته است.

مدیر حوزه‌های علمیه کشور گفت: قم متقدم و ری و بغداد در ابتدا سه ضلع اصلی بودند ولی بعدها بسیاری از شهرهای ایران با حضور حوزه‌های علمیه به رشد و توسعه علمی و معنوی و فرهنگی فراوان رسید.

آیت‌الله اعرافی یادآورشد: حوزه علمیه قم در دوران بسیار سختی شکل گرفت و قدرت‌های بزرگ جهانی در میانه دو جنگ جهانی ایران و شرق را مورد طمع خود قرار داده بودند و حکومت‌های دست نشانده را بر آنها حاکم کردند و خدشه به آرمان‌های ملی و دینی را نیز توسط آنها دنبال کردند. حوزه علمیه قم در کنار روشنفکران و فرهیختگان و بزرگان حوزوی در این شرایط تاسیس شد.

آیت‌الله حائری با خردورزی و حکمت وافر حوزه قم را باز تاسیس کرد

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ادامه داد: بازتأسیس حوزه علمیه قم در سال ۱۳۰۱ در کوران حوادث بزرگ ملی و منطقه‌ای بود. در دورانی که رضاخان با تأیید قدرت‌های بزرگ برای تغییر وضعیت ایران وارد عمل شد و دست‌های بیگانه نیز با او همراه شد. در آن زمان مرحوم آیت‌الله حائری با خردورزی و حکمت وافر این حوزه را بازتاسیس کرد زیرا حوزه علمیه قم دارای ۱۲ قرن سابقه بود ولی با نقش آفرینی آیت‌الله حائری در سخت‌ترین شرایط کشور چنین نهادی پایه‌ریزی شد.

امام‌خمینی(ره) پرچمدار تعالی حوزه قم در نیم قرن اخیر

امام جمعه قم افزود: نکته دیگر آن است که حوزه علمیه قم در این صد سال و به ویژه نیم‌قرن اخیر به یک تولیدگر اندیشه استوار انقلابی و فکر سیاسی متکی بر اندیشه اسلامی و ناظر به پیشرفت و تعالی ایران مبدل شد و امام راحل نیز پرچمدار این عرصه بودند. گرچه آیات عظام بروجردی و حائری گام‌های بزرگی برداشتند ولی نظریه و تئوری نهضت و انقلاب اسلامی و گفتمان انقلاب اسلامی از قم و امام راحل برخاست و این جریان در عمل در کنار دانشگاهیان و حضور مردم ایران مبدا تحولات عظیم قرار گرفت.

نائب رئیس مجلس خبرگان رهبری تصریح کرد: زمانی بیان می‌شد که می‌خواهیم جمهوریت را با پادشاهی تلفیق کنیم که از دیکتاتوری بدتر بود که این مساله در زمان رضاشاه نیز متجلی بود ولی نظام اسلامی الگوی عمیق از مردم سالاری دینی را تاسیس کرد و این الگو با حضور گسترده مردم محقق شد.

مدیر حوزه‌های علمیه کشور با اشاره به اهداف همایش بازتاسیس حوزه گفت: حوزه علمیه قم ژرفای علوم اسلامی را عمق بخشید و دامنه علوم در این دوره بسط فراوان یافت. این همایش به دنبال نشان دادن گوشه‌های از تطورات علمی و بسط و گسترش دامنه علوم اسلامی است. در یک طرح تحولی که در دوره اخیر در مدیریت حوزه‌های علمیه طراحی شده است که در نمایشگاه جانبی این همایش نیز ارایه می‌شود، طرحی به عنوان درختواره علوم وجود دارد که ۱۰۰ قلمروی دانشی در حال اجرا است.

گسترش دامنه علوم اسلامی به خصوص ناظر به نیازهای معاصر از ویژگی های حوزه علمیه است

آیت‌الله اعرافی یادآورشد: گسترش دامنه علوم اسلامی به خصوص ناظر به نیازهای معاصر از ویژگی حوزه علمیه است. از جمله این دانش‌ها می‌توان به فقه اشاره کرد که در این دوره هم فقه به ابواب نو و جدید ناظر شده است و مباحث تطبیقی فقه و حقوق و علوم انسانی مدنظر قرار گرفته است و فقه مقارن با مذاهب اسلامی در قم مد نظر بوده است.

وی افزود: در عرصه فلسفه نیز حوزه علمیه قم افزون بر میراث فلسفی ماندگار حوزه علمیه و ایران شاهد آن هستیم که فلسفه به قلمروهای جدید توسعه یافته است و فلسفه مضاف و مباحث تطبیقی مد نظر بوده است.

عضو مجلس خبرگان رهبری تصریح کرد: در حوزه کلام نیز حوزه علمیه قم تولیدات فاخری را به عرصه رسانده است. همچنین در حوزه قرآنی نیز به شکل بی سابقه‌ای در ده‌های اخیر در حوزه مورد توجه قرار گرفته است. تفسیر در عرصه‌های مختلف و به خصوص تفسیر به زبان های گوناگون مدنظر بوده است. رونمایی از تفسیر ۸۰ جلدی آیت‌الله جوادی آملی از جمله همین تلاش‌ها بوده است.

مدیر حوزه‌های علمیه کشور گفت: از ویژگی‌های حوزه علمیه قم می‌توان به توسعه و رشد زبان فارسی در عرصه‌های مختلف اشاره کرد. انتقال معارف اسلامی به زبان فارسی در حوزه علمیه قم به اوج رسید و مرحوم شهید مطهری این راه را دنبال کرد و عمده ذخایر فکری حوزه به زبان فارسی سامان گرفته است.

آیت الله اعرافی یادآورشد: حوزه اخلاق، تاریخ، سیره و علوم انسانی، هنر و مطالعات روانشناسی، اقتصاد و فرهنگ و… از جمله حوزه‌های تحت اشراف حوزه علمیه قم بوده است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: قم ارتباط بسیار جذابی در حوزه بانوان پیدا کرده است. این کار در حوزه علمیه قم به شکل نهادمند و ساختارمند پس از انقلاب اسلامی همه دروازه‌های علوم اسلامی به روی بانوان گشوده شد و امروزه به تعداد مراکز علوم اسلامی برادران، به همین تعداد نیز مراکز و مدارس برای بانوان ایجاد شده است و حوزه علمیه خواهران به یک بال بزرگ برای گسترش علوم اسلامی و انسانی و اخلاقی مبدل شده است.

وی تصریح کرد: امروزه نزدیک به ۵۰۰ مدرسه علمیه بانوان در قم و سراسر ایران فعال است و در خارج از کشور نیز این مراکز تاسیس شده است که این پدیده برآمده از حوزه علمیه قم است.

امتداد بین‌المللی حوزه علمیه قم

مدیر حوزه‌های علمیه کشور گفت: مساله دیگر، امتداد بین‌المللی حوزه علمیه قم است. این حوزه انوار علوم اسلامی را در جهان متجلی کرده است. این حوزه دارای امتدادی در کشورهای مختلف است. در بیش از ۱۰۰ کشور دنیا، امروزه جوانان و علما و مردم علاقه‌مند به معارف الهی پیشگام شده‌اند و با بهره‌گیری از معارفی که در قم فراگرفته‌اند مراکز علوم اسلامی و انسانی را در کشورهای مختلف سامان داده‌اند.

آیت‌‎الله اعرافی یادآورشد: همچین قم در زمینه ارتباط با دانشگاه از آغاز شکل‌گیری دانشگاه، دغدغه‌مند بوده است. پس از شکل‌گیری دانشگاه تهران زعمای حوزه به دنبال داد و ستد و هم اندیشی با این متفکران بوده‌اند. علامه طباطبایی به شکل شخصی این روابط را پایه‌ریزی کرد و شهید مطهری یک شیوه تعاملی قوی را بین حوزه و دانشگاه سامان داد و این تعامل و همکاری به شکل نهادی نیز توسعه یافت.

وی افزود: مساله دیگر در سنت فکری قم، اتکای بر مردم و یگانگی با مردم است. قم بدون مردم هیچ گاه شکل نمی‌گرفت. مردم پشتوانه اصلی حوزه و نهاد علم دین بوده‌اند و امام راحل با اتکای بر این نیروی بزرگ این انقلاب را شکل داده‌اند. هویت و اصالت ما در ارتباط با مردم شکل می‌گیرد.

آیت‌الله اعرافی تصریح کرد: همایش بین‌المللی یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم از چند سال قبل آغاز شد ولی دبیرخانه برای اتقان کار و تکمیل آثار تصمیم گرفت که اختتامیه همایش امسال برگزار شود. در بخش دستاورد حوزه بیش از ۳۰۰ محقق و پژوهشگر از محققان حضور داشتند که تا کنون ۲۵ جلد از آثار تکمیل شده است. تطورات دانشی در ۲۰ قلمرو علمی در حوزه علمیه قم ارایه می‌شود. ۳۰ ویژه‌نامه حوزوی و دانشگاهی نیز در این عرصه تولید شده است. همچنین در این عرصه نمایشگاهی برای ارایه آثار برپا می شود.

منتظر منشور روحانیت مقام معظم رهبری هستیم

عضو فقهای شورای نگهبان گفت: امروز در انتظار صدور منشور مقام معظم رهبری در خصوص حوزه‌های علمیه هستیم. این منشور از نظر کمیت و کیفیت یک منشور ماندگار و نقطه عطفی در حوزه تطورات حوزوی و علمی و دینی و ارتباطات علمی حوزه علمیه قم با مراکز علمی دیگر خواهد بود.

آیت‌الله اعرافی یادآورشد: این همایش مزین به حضور و پیام آیات عظام؛ مکارم شیرازی، نوری همدانی، سبحانی و جوادی آملی است. در این همایش جمع کثیری از عالمان و دانشمندان ایرانی و بین‌المللی است. امیدواریم این همایش گامی مهم برای برداشتن گام‌های جدی‌تر باشد. مرحوم محقق موسس حوزه حق بزرگی بر ما دارند و همچنین در کنار تجلیل از مقام شامخ امام راحل و مراجع عظام، دستاوردهای مهم حوزوی نیز در این همایش رونمایی می شود.

وی افزود: مدیران حوزه‌های علمیه نیز با شناخت واقعیت‌های میدانی باید راه‌های توسعه فعالیت‌های حوزه را نیز به خوبی در پیش گیرند و حوزه را در عرصه‌های علمی و معنوی و اخلاقی و فرهنگی و… راهبری کنند.

عضو مجلس خبرگان رهبری تصریح کرد: از اظهار نظر دانشمندان و فرهیختگان جامعه استقبال می‌کنیم و حوزه برای تعمیق رسالت خود باید گام‌های بزرگتری بردارد. تحولات جدیدی که در عرصه‌های مختلف رخ داده و پیش روی ما است و نیازهایی که در نسل جوان و جامعه ما وجود دارد ما را به تکالیف سنگین‌تری موظف می‌کند.

مدیر حوزه‌های علمیه کشور در بخش دیگری از سخنان خود در پاسخ به سوال خبرنگاران گفت: تحصیل خواهران در عرصه علوم اسلامی سابقه بیش از هزارساله دارد ولی این کار به شکل نهادی در پنجاه سال اخیر در حوزه علمیه قم شکل گرفت. اندکی پیش از انقلاب اسلامی پایه حضور خواهران در حوزه علمیه ریخته شد. مرحوم شهید قدوسی از بنیانگذاران این عرصه بودند ولی پس از انقلاب این تحول به شکل‌های مختلف انجام شد. اولین بروز این حوزه در جامعه الزهرا بود و سپس حوزه علمیه خواهران پایه‌ریزی شد و بخش بانوان جامعه المصطفی نیز به این ساختار پیوست. امروزه بیش از ۱۰۰ حوزه علمیه خواهران در خارج از کشور توسط خواهران کشورهای مختلف تاسیس شده است.

آیت‌الله اعرافی یادآورشد: امروزه ده‌ها رشته در قلمروهای علمی مختلف در عرصه خواهران تدریس می شود. تا کنون بیش از ۵۰ تا ۷۰ هزار نفر از خواهران ما فارغ التحصیل شده اند و هم اکنون نزدیک به ۵۰ هزار نفر در مراکز حوزوی بانوان مشغول به تحصیل هستند و چهره های ممتازی نیز در عرصه های مختلف به میدان آمده اند.

وی افزود: کنشگری دانش آموختگان حوزوی بسیار جالب توجه است. جمع بسیاری از طلاب خواهر در آموزش و پرورش در قالب آزمون های رسمی شرکت کرده و امروز در آموزش و پرورش فعالیت دارند. عرصه های کنشگری بانوان طلبه در بخش های مختلف جامعه مهیا است و مسیر تولید علم و اندیشه ورزی برای خواهران در کنار حوزه علمیه خواهران مهیا شده است.

عضو فقهای شورای نگهبان تصریح کرد: مقوله تحول، در دوره اخیر مدیریت حوزه مورد توجه قرار گرفته است. تلاش وافری در زمینه تحول خواهی در بدنه حوزه ایجاد شده است و ۲۰ طرح راهبردی و پایه به تصویب شورای عالی حوزه های علمیه رسیده است و ۱۰۰ طرح تحولی نیز تصویب شده و در مسیر اجرا قرار گرفته است. مباحث مرتبط به فقه معاصر از جمله این عرصه های تحولی است که ۵۰ اثر فاخر نیز در این عرصه تولید شده است. در عرصه فقه پزشکی و فقه پولی ومالی و عرصه های مورد نیاز علمی کارهای فاخری انجام شده است. از دیگر تولیدات بزرگ حوزه درختواره عظیم دانشی است و امروز در قم و استان ها بیش از ۱۰۰ رشته و گرایش تدریس می شود.

مدیر حوزه های علمیه کشور گفت: اصلاح متون درسی از دیگر عرصه های تحولی بوده است. همچنین توسعه پژوهش با ایجاد ۱۰۰ مجله تخصصی پژوهشی و ایجاد حداقل ۱۰۰ حوزه تخصصی پژوهشی و ده ها در طرح ناظر به نیازهای کشور و نظام در حوزه دنبال شده خواهد شد.

حوزه و نیازهای جدی جامعه معاصر

آیت الله اعرافی یادآورشد: حوزه ناظر به نیازها و شرایط زمان و مکان که امام راحل نیز به آن توجه داشتند تولیدات بسیاری به عرصه آمده و امری ضروری است. در فقه نیز شاهد پی ریزی ابواب جدید هستیم. فقه تربیت و ۲۰ قلمروی جدید در عرصه فقهی در حال شکل گیری است. مرکز تحقیقات کامپیوتری نور از مراکز پیشگام در زمینه بهره گیری از روش های نوین در حوزه علوم اسلامی و انسانی است. طرح هوش مصنوعی و اجتهاد نیز با حضور ده ها دانشجو و طلبه نخبه در یک طرح و پروژه کلان حوزه و هوش مصنوعی در حال فعالیت هستند.

وی افزود: البته در زمینه نیازهای جدید شاهد افراط و تفریط هستیم. دین به دنبال راهبری جامعه است و گاهی نیاز است که نظامات حقوقی و دستورالعمل های خاصی نیز ایجاد شود و از دیگر سوی نیز باید نیازها و تطورات زمان را نیز به خوبی مورد توجه قرار دهیم. تلاش قم و جمع بسیاری از بزرگان و اعاظم آن است که با نگاه به این اصالت و با نگاه به نیازهای دنیای جدید این امر بازخوانی شد. طبیعی است که در این تحول شاهد تاخیر و تاخرها و چالش هایی هستیم. قطعا وظیفه حوزه است که میراث دارد پیام دین باشد و همچنین با نگاه عقلانی و اجتهادی به مقولات جدید رقم پاسخ دهد.

عضو مجلس خبرگان رهبری تصریح کرد: عرصه وقف و وجوهات شرعی و خیرین همیشه پشتوانه حوزه ها بوده است و امروزه نیز بخش عمده ای از وظایف حوزه دین با وجوهات شرعی پوشش داده می شود ولی با توجه به نیازهای عظیم جامعه و نظام و کشور کمکی از بودجه عمومی کشور نیز دریافت می کند که در مقابل وظایف سنگین حوزه در عرصه های مختلف رقم آنچنانی نیست.

مدیر حوزه های علمیه کشور گفت: هوش مصنوعی یک پدیده جدید و موج آفرین است که به سرعت معادلات زندگی بشر معاصر را تغییر می دهد و غرب نیز این عرصه ها را در عرصه های مختلف مورد مطالعه قرارداده است. حوزه فلسفی، حوزوی و اخلاقی و ارزشی چهار حوزه مهمی هستند که باید در عرصه هوش مصنوعی مطالعات گسترده ای در این عرصه انجام شود. اگر این مطالعات انجام نشود قطعا بشر قطعا در مقابل هوش مصنوعی منفعل خواهد بود.

آیت الله اعرافی یادآور شد: در حوزه علمیه قم رشته ها و دانش های هوش مصنوعی شامل فلسفه و فقه و اخلاق هوش مصنوعی را مورد توجه قراردادیم. گروه های مختلفی نیز وارد میدان شده اند و نتایج آن نیز به دستگاه های مسئول ارایه می شود.

وی افزود:ارتباط هوش مصنوعی و علوم اسلامی نیز در حوزه دنبال می شود. انتقال معارف اسلامی به عرصه وب و در دسترس قرار گرفتن هوش مصنوعی از دیگر پروژه های ما است. کاربست فرهنگی و دینی توسط ابزارهای هوش مصنوعی نیز مد نظر حوزه قرار گرفته است.

عضو مجلس خبرگان رهبری تصریح کرد: منشور دوم روحانیت که توسط مقام معظم رهبری ارائه می شود ناظر به منشور اولی است که از سوی امام راحل صادر شده است و با توجه به نیازها و شرایط جدید محورهای مختلف دیگری بیان می شود. امیدواریم که همه ابعاد منشور روحانیت با حضور همه دستگاه ها مورد توجه و عنایت قرار گیرد. حتی پیش از صدور منشور این فرایند را آغاز کرده ایم و امیدواریم در نهایت احترام مسایل مرتبط به پیام برنامه ریزی و پیگیری شود.

حوزه قم مطالبه‌گر و پاسخگو است

مدیر حوزه‌های علمیه کشور گفت: زمانی حوزه و دانشگاه مطلوب و سرآمد خواهند بود که گره گشای مشکلات معرفتی و معیشتی مردم باشند. حوزه همانگونه که باید مطالبه گر باشد باید در عرصه های مختلف نیز پاسخگو باشد. در این سالها تلاش شده است که در تولید اسناد و قوانین و مقررات و کنشگری در حوزه آسیب های اجتماعی نقش آفرین باشیم. حوزه و دانشگاه کانون های اصلی خدمتگذاری مردم و نظام اسلامی هستند و همیشه نیز آمادگی خود را به مسئولان کشور اعلام کرده ایم.

آیت الله اعرافی یادآورشد: طرح بانکداری که دو سال نیز به تاخیر دچار شد، ده ها محقق علمی حوزوی در عرصه اقتصادی برای اتقان این حوزه دست به کار شده اند. امروزه نزدیک به ۵۰۰ محقق و پژوهشگر اقتصاد اسلامی پرورش یافته اند و قلمروهای جدیدی در این عرصه ها ایجادشده است. گره گشایی و حل تئوریک مسایل بدون تعامل قوی نظام دانشگاهی و حوزوی و نظام تقنینی و اجرایی کشور محقق نخواهد شد.

منبع: حوزه