به گزارش روابط عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به نقل از ابنا، نخستین پیش‌همایش از ششمین همایش کتاب سال حکومت اسلامی با عنوان معرفی کتاب «اصول فقه نظام»، به همت مرکز تحقیقات علمی حکومت اسلامی و مشارکت خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) و پژوهشگاه فقه نظام، دیروز سه‌شنبه (۱۴۰۳/۱۰/۰۴) در مدرسه عالی حوزوی ولی امر (عج) قم برگزار شد.
در ابتدای این جلسه، بخش‌های مختلف کتاب «اصول فقه نظام» اثر آیت‌الله «محسن اراکی»، از سوی حجت‌الاسلام‌و‌المسلمین «علی صالحی‌منش» دبیر گروه فقه نظام سیاسی پژوهشگاه فقه نظام معرفی شد.
در ادامه این نشست، آیت‌الله اراکی با بیان اینکه موضوع تکلیف شرعی، انسانِ مکلّف است گفت: فعل انسانِ مکلّف دو نوع است؛ گاهی مثل غذا خوردن، قوام فعل به فرد است و با انجام دادن یک فرد، غرض از آن فعل حاصل می‌شود. اما گاهی تحقق خارجی فعل با اراده فرد ممکن نیست و فاعل فعل نمی‌تواند فرد باشد و فعل جمعی است.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، درباره تقسیم افعال جمعی گفت: نوع اول فعل جمعی مثل نماز جمعه با جعل شارع است که شرکت‌کنندگان در نماز جمعه با امام، باید حدأقل ۵ نفر باشند و اگر این تعداد حضور پیدا نکنند نماز جمعه محقق نمی‌شود. نوع دوم این است که فعل با جعل شارع نیست و تکویناً باید به صورت دسته‌جمعی صورت گیرد.
وی با اشاره به اینکه اقامه حکومت اسلامی ذاتاً به صورت جمعی است، ادامه داد: به تنهایی نمی‌شود حکومت اسلامی اقامه کرد و تا عده‌ای امام را همراهی نکنند اقامه حکومت اسلامی امکان ندارد.
عضو شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت(ع) درباره تفاوت‌های رسول و امام اظهار داشت: وظیفه رسول این است که به خانه‌های افراد برود و آنان را هدایت کند اما مردم باید نزد امام بروند. به دلیل اینکه رسول با دعوت مردم، امت ایجاد میکند و اعضای امت بر مبنای اطاعت و نصرت با او پیوند می‌بندند. برای نمونه پیامبر(ص) از همه مردم برای اطاعت و نصرت بیعت گرفت. لذا شخصیت رسالتیِ رسول مهم است. رسول، امت ایجاد میکند، وقتی امت ایجاد شد مردم باید امام را بشناسند و او را بجویند. البته رسول بما هو رسول هر حکمی که دارد شامل امام هم می‌شود مگر در جایی که دلیل خاص داشته باشیم.
وی ادامه داد: کار رسول، تشکیل جامعه و امت است؛ وقتی که امت تشکیل شد، یکسری تکالیف جمعی ایجاد می‌شود. زمانی که مردم اطراف رسول جمع شدند، امت تشکیل می‌شود و تکالیفی به امت بما هو امت تعلق می‌گیرد؛ مثل اقامه قسط اجتماعی که عمل اجتماعی است. حضرت علی(ع) در خطبه شقشقیه می‌فرماید: «لولا حضور الحاضر و قیام الحجه بوجود الناصر و ما اخذ الله علی العلماء ان لا یقاروا علی کظه ظالم و لا سغب مظلوم لالقیت حبلها علی غاربها» یعنی اگر ناصر نبود و مردم برای حمایت از من نمی‌آمدند، تکلیف از من ساقط بود. چون اینجا تکلیف به جمع تعلق می‌گیرد و نه فرد.
آیت الله اراکی همچنین گفت: پیامبر(ص) بعد از دعوت، باید شخصیت جمعی الهی را شکل دهد. خواستۀ حضرت موسی از فرعون این بود که بنی اسرائیل را آزاد کن. چون می‌خواست امت تشکیل دهد، امت تشکیل داد و فرعون را شکست داد. از این رو، وقتی شخصیت اجتماعی شکل می‌گیرد نوبت فقه نظام است که جایگزین فقه فردی نمی‌شود. چون از سویی فرد بما هو فرد مکلف است و از سوی دیگر فرد بما هو عضو جامعه، تکالیفی دارد.
وی درباره اهمیت فقه نظام اظهار داشت: انسان مکلف از بابت اینکه جزئی از جمع و جامعه است تکالیفی دارد. به همین دلیل مهمترین فقهی که باید به آن پرداخته شود، فقه اجتماعی است چون اغراض دین مثل اقامه عدل را محقق میکند.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم ادامه داد: امور مهمی مثل نصرت امام، و اقامه دین و عدل در زمین با فقه اجتماعی حاصل می‌شود. همچنین احکامی که بر اقامه عدل متفرع می‌شود مثل اقتصاد، با فعل فرد تحقق پیدا نمی‌کند و ذاتاً اجتماعی است.
وی درباره تفاوت فقه نظام با فقه کلان گفت: به احکام ساختارمند و منظومه‌ای نظام می‌گویند و فقه نظام احکامی است که نظم اجتماعی برقرار میکند. اما چون فاعل احکام، جامعه است، به آن فقه کلان می‌گوییم. یعنی متعلَّق احکام، جامعه و جمع است.
آیت الله اراکی در پایان اظهار داشت: فقه نظام در فقه شیعه و اهل سنت بحث نشده است و باید بیشتر روی آن کار شود.
