تولد و دوران کودکی:
آیت الله العظمی محمد موحدی مشهور به فاضل لنکرانی درسال ۱۳۱۰ هجری شمسی در خانواده‌ای روحانی در قم به دنیا آمد. پدرش آیت الله عبدالله فاضل لنکرانی از بزرگان و استادان حوزه علمیه قم به شمار می‌آمد. آن بزرگوار از مهاجران قفقاز بود و سالها در حوزه علمیه مشهد مقدس و حوزه علمیه زنجان به تحصیل و تدریس اشتغال داشت و یک سال پس از تأسیس حوزه علمیه قم به دست آیت الله آقای حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، به آنجا آمد و در همان ابتدا با خانواده‌ای اصیل، وصلت نمود که حاصل آن، فرزندانی برومند بود که آیت الله العظمی فاضل، فرزند چهارمین آن بود. چنان پدری، از عوامل مهم رو آوردن فرزند خود به سلک روحانیت و علم و تقوی بود.
دوران تحصیل:
آیت الله العظمی فاضل تحصیلات کلاسیک خود را تا سال ششم ابتدایی ادامه داد و پس از آن ـ با آنکه در تحصیلات جدید نیز رشد و توفیق بسیاری داشت ـ به جمع طلاب علوم دینی پیوست. حوزه آن روزگار طلاب فراوانی نداشت و اندکی در آن مشغول به تحصیل بودند. او وقتی به حوزه علمیه پای نهاد که ۱۳ سال بیشتر نداشت؛ اما دلش مالامال از عشق به تحصیل علوم دینی و معارف نبوی بود. این مسأله را رابطه معنوی و عاطفی با فرزند امام خمینی(ره) مرحوم حاج سید مصطفی خمینی دو چندان می‌ساخت.
وی دوره سطح را در مدت ۶ سال به پایان رسانید و در ۱۹ سالگی در کنار اشتغال به درس کفایه در درس آیت الله العظمی بروجردی شرکت می‌کرد و شاید جوان‌ترین فرد حاضر در آن کلاس بود؛ او هر درسی را که فرا می‌گرفت، همان روز با دقت و تسلط فراوان به زبان عربی می‌نگاشت و مشاهده این جزوه‌ها اعجاب آیت الله العظمی بروجردی را نیز برانگیخته بود. تلاش و استعداد فراوان او باعث شد که در بیست و پنج سالگی که همزمان با انتشار کتاب مهم نهایه التقریر بود، دیگر خود را از تقلید بی نیاز دید و قدم در وادی اجتهاد و عمق بخشیدن به آن نهاد.
در طی این سالها، از خواندن حکمت و علوم عقلی نیز باز نماند و در این راه نیز استعداد و تلاش خود را در معرض استادان و دیگر طلاب قرار داد. او مهم‌ترین عامل توفیق خود در امور عملی را مباحثه منظم ودقیق دروس فرا گرفته می‌داند و طلاب امروز را نیز به آن سفارش می‌کند.
استادان و دوستان:
آیت الله العظمی فاضل لنکرانی در سالهای تحصیل خود از استادان بسیاری بهره برد. مقداری از رسائل و مکاسب را نزد پدر خود و دیگر بخشهای آن را نزد آیت الله سلطانی، آیت الله شیخ عبدالجواد جبل عاملی و آیت الله شیخ مرتضی حائری خواند. کفایه را نیز نزد مرحوم آقای شیخ عبدالجواد جبل عاملی فرا گرفت. اینان بخشی از استادان او هستند که دوره سطح را نزد آنان آموخته است.
با اتمام دوره سطح، به درس خارج فقه آیت الله العظمی بروجردی رفت و حدود ۱۱ سال در درس خارج ایشان شرکت می‌جست که رحلت آیت الله بروجردی، سد راه ادامه این حضور شد. با آغاز درس خارج اصول امام خمینی(ره) در درس ایشان نیز شرکت کرد و ۹ سال از محضر ایشان بهره برد.
در طی این سالها در درس خارج فقه امام(ره) نیز حاضر بود و تقریرات آن را ـ همچون درس مرحوم بروجردی ـ می‌نگاشت.
او ویژگی درس امام(ره) را تفهیم دقیق و اعجاب‌انگیز مطالب و در بخش علم اصول، ریشه‌ای مطرح کردن مباحث می‌داند. غالب مدرسان اصول، در آن روزگار، آراء مطرح شده استادان پیش از خود را اصل مسلمی در مسأله تلقی می‌کردند و سپس به بحث درباره آن می‌پرداختند؛ اما امام(ره) مطلب را از ریشه مطرح می‌کرد و هیچ دیدگاهی را در آن مسلم نمی‌دانست. وی در بخش حکمت نیز سالها در درس مرحوم علامه طباطبایی(ره) شرکت می‌کرد.
آیت الله فاضل در سالهای تحصیل و تدریس خود، با طلاب فاضل فراوانی رابطه دوستی داشت؛ از جمله آنها؛ مرحوم شهید آیت الله مصطفی خمینی فرزند برومند امام خمینی(ره) بود که درسهای فراوانی را با او به مباحثه پرداخته بود.
فعالیتهای علمی و فرهنگی:
خدمات آیت الله فاضل لنکرانی در ابعاد علمی و فرهنگی بسیار است. او پس از گذشت مدتی از رحلت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، امامت جماعت حرم مطهر حضرت معصومه(س) را بر عهده گرفت. تأسیس مدرسه علمیه از دیگر فعالیتهای ایشان در این عرصه است. آیت الله فاضل به امر احیای هیئتهای مذهبی و عزاداری برای سید و سالار شهیدان، اهتمام ویژه‌ای دارد و خود، از کسانی است که سالها مجالس روضه و ندبه بر پای نموده است که هم اکنون نیز ادامه دارد. وی در احیای ایام فاطمیه و تشویق مردم برای برگزاری مراسم عزای صدیقه طاهره فاطمه زهرا(س) تلاش فراوان به انجام رساند.
آیت الله فاضل از آغازین سالهای تحصیل، به تدریس نیز اشتغال داشت. نخستین کتابی که ایشان به تدریس پرداختند حاشیه ملا عبدالله و پس از آن، معالم بود. پس از آن نیز به تدریس شرح لعمه پرداخت. مکاسب را پنج دوره و کفایه را شش دوره تدریس نمود و در این کلاسها حدود ۶۰۰ نفر شرکت می‌جستند. دوره آخر تدریس کفایه ایشان با شروع تدریس خارج فقه و اصول همراه بود که سالهای متمادی ادامه داشته است و هم اکنون نیز ادامه دارد.
در طی این سالها استاد فاضل لنکرانی، از آموختن روش تهذیب نفس و سفارشهای اخلاقی به طلاب نیز دریغ نمی‌ورزید و آنچه خود از استادانی چون امام خمینی(ره)، آیت الله بروجردی(ره) و علامه طباطبایی(ره) آموخته بود، سینه به سینه به نسل جدید حوزه‌های علمیه منتقل می‌کرد.
آیت الله فاضل، در طول عمر با برکت خود، کتب فراوانی نگاشته و به حوزه علم و تقوا تقدیم داشته است. شگفت اینکه برخی از آنها را ـ مانند نهایه التقریر ـ در دوره جوانی نوشته است. برخی از تألیفات او به شرح زیر است:
۱. نهایه التقریر (۳ جلد)؛ ۲. تفصیل الشریعه فی شرح کتاب تحریر الوسیله (حدود ۲۶ جلد)؛ ۳. تبیان الاصول (جلد اول تقریر بحث ایشان)؛ ۴. الاحکام الواضحه؛ ۵. رساله توضیح المسائل؛ ۶. الحواشی علی العروه الوثقی؛ ۷. حاشیه بر کتاب «طهاره» مصباح الفقیه؛ ۸. مناسک حج؛ ۹. مدخل التفسیر؛ ۱۰. چهره‌های درخشان در آیه تطهیر؛ ۱۱. ائمه اطهار یا پاسداران وحی در قرآن کریم؛ ۱۲. تقیه مداراتی؛ ۱۳. آیین کشور داری از دیدگاه امام علی(ع)؛ ۱۴. تفسیر سوره حمد؛ ۱۵. تقریرات الاصول والفقه لمباحث آیت الله العظمی الامام الخمینی(ره)؛ ۱۶. کتاب القضاء؛ ۱۷. الحاشیه علی کتاب طهاره الشرایع؛ ۱۸. شرح فروع الاجتهاد و التقلید من الکتاب العروه الوثقی؛ ۱۹. رساله فی حکم الصلوه فی اللباس مشکوک؛ ۲۰. عصمت انبیاء؛ ۲۱. القواعد الفقهیه؛ ۲۲. موضوع علم الاصول؛ ۲۳. القول فی الشهره الفتوائیه؛ ۲۴. رساله فی قاعدتی الفراغ و التجاوز و اصاله الصحّه (تقریر بحث الامام الخمینی‌ره)؛ ۲۵. رساله فی الخلل الواقع فی العمره و الحج (تقریر بحث آیه‌الله العظمی بروجردی (ره))؛ ۲۶. ایضاح الکفایه (تقریر بحثهای ایشان در رابطه با کفایه)
فعالیتهای سیاسی:
اشتغال و تلاش فراوان در زمینه‌های علمی و فرهنگی، هیچ گاه آیت الله فاضل را از تلاشهای سیاسی در پیش و پس از انقلاب، جدا نساخت. او از کسانی بود که در آغازین روزهای فعالیت جامعه مدرسین در دوره حکومت طاغوت، به آن پیوست و در جلسات آن شرکت می‌کرد و امضای او در زیر بسیاری از اعلامیه‌ها، از جمله اعلام مرجعیت امام خمینی(ره) و نیز خلع ید شاه از قدرت، به چشم می‌خورد. فعالیتهای او در جامعه مدرسین و دیگر تلاشهای سیاسی او، باعث شد که بارها مورد بازداشت و شکنجه قرار گیرد و تبعید یا زندانی شود.
او حدود ۴ ماه به منطقه بسیار گرم و آزار دهنده بندر لنگه تبعید شد؛ این چهار ماه به گفته خود او، قدر ۴۰ سال رنج و مرارت را به همراه داشت. پس از آن نیز حدود ۲ سال و نیم به یزد تبعید شد که در آنجا نیز دست از مبارزه بر نداشت و ضمن تحصیل و تحقیقات علمی، با آیت الله صدوقی، جلسات مخفیانه‌ای ترتیب داد که طی آن، به تشویق افراد برای مبارزه و احیای نام امام خمینی(ره) در آن دیار می‌پرداخت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز، فعالیتهای سیاسی آیت الله فاضل ادامه داشت. ایشان در هر جا که لازم بود، با حمایت از مواضع امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت الله خامنه‌ای، توطئه‌های دشمن را افشا و مردم را به حمایت و اطاعت رهبری و حفظ ارزشهای نظام دعوت می‌کرد. او بارها در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل حضور یافت و باعث دلگرمی رزمندگان اسلام شد.
از جمله مسؤولیتهای او پس از انقلاب به نمایندگی در دوره اول مجلس خبرگان از استان مرکزی می‌توان اشاره کرد. استاد فاضل لنکرانی پس از رحلت آیت الله العظمی اراکی، با اعلام جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به عنوان نخستین نفر و با اکثریت آراء، از مراجع تقلید شناخته شد.
خداوند او را با اولیاء الله محشور کند انشاء الله
