تولد و دوران کودکی
آیت‌الله محمدعلی گرامی در مهرماه ۱۳۱۷ هجری شمسی در شهر قم، در خانواده‌ای متدین و دوستدار خاندان پیامبر(ص) به دنیا آمد. پدرش، عباس، همشیره‌زاده مرحوم آیه‌الله‌العظمی آقا شیخ ابوالقاسم کبیر بود و با نماز شب و مناجات انس بسیار داشت و حدود صد سال عمر کرد. مرحوم عباس گرامی، همسآیه مرحوم آیه‌الله العظمی اراکی بود و با تجارت در بازار قم، روزگار می‌گذرانید. مادر آیه‌الله گرامی نیز، لعیا شمس بود که از زنان مؤمن و پاکدامن بود؛ به گونه‌ای که نماز اول ماه او ترک نمی‌شد و دیگران را نیز بدان سفارش می‌نمود و اول هر ماه، دیگران را هم مطلع می‌کرد.
دوران تحصیل
آیه‌الله گرامی، تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه باقریه آغاز کرد و با اتمام سال ششم، دوره شبانه را آغاز کرد. در آن روزگار، در دوره‌های شبانه، دبیرستان در طی دو سال پایان می‌یافت. در طی این دوره، شوق زائدالوصفی برای طلبگی در دل او به وجود آمد. یکی از چیزهایی که این شوق را افزون کرده بود، سخنان و رفتار یکی از منبریهای معروف قم، به نام حاج شیخ اکبر تربتی بود. مرحوم تربتی، از معنویت بسیاری برخوردار بود و در سخنانش، آنگاه که به مباحث قیامت یا زندگانی حضرت زهرا(س) می‌رسید، اشک فراوانی از دیدگانش جاری می‌شد. سخنانش، هر انسانی را به هیجان و تأمل وامی‌داشت و هر آینه به یاد خدا می‌انداخت.
در آن زمان، طلبگی عنوانی تحقیرآمیز بود و با دسیسه‌های شوم دشمنان اسلام، مردم می‌پنداشتند دست طلبه همیشه نزد دیگران دراز خواهد بود. این مسأله، باعث نارضایتی ابتدایی پدر آیه‌الله گرامی، که خود از ثروتمندان شهر به شمار می‌آمد، شده بود و از طلبه شدن فرزند ناخشنود می‌نمود؛ اما در هر حال، آیه‌الله گرامی، درسهای دبیرستان را وانهاد و به تحصیل علوم دینی پرداخت.
وی دروس سطح را در حدود ۵ سال به پایان رساند و در حدود سال ۱۳۳۵ به درس خارج عالمان بزرگ آن روز رفت. علاقه او به درس آن گونه بود که به گفته خود، به یاد ندارد که درس را تعطیل کرده یا دیرتر از استاد به درس رفته باشد. تنها یک روز دیر به درس امام(ره) رفته بود و آن روز پس از مراسم عروسی‌اش بود!
آیه‌الله گرامی، در بیشتر ایام تحصیل در قم حضور داشت و تنها در دوره ابتدایی، به همراه خانواده، عازم عتبات عالیات شد و پس از زیارت، به ایران بازگشت؛ اما بسیاری از دوستان و شاگردان او به نجف اشرف رفته بودند؛ این مسأله باعث شده بود، برخی از علمای نجف، از جمله آیه‌الله العظمی خویی(ره)، از وی به عنوان عالمی فرزانه یاد کنند. آیه‌الله گرامی، در طول دوران تحصیل، از تهذیب نفس نیز غافل نبود و همواره در دروس اخلاق استادان خود نیز شرکت می‌جست.
استادان و دوستان
آیه‌الله محمدعلی گرامی، در طول دوران تحصیل از استادان برجسته‌ای بهره برد. وی معالم الاصول را نزد آقا شیخ یعقوب زنجانی، مغنی را نزد اصغر آقا طاهری کنی، قوانین و بخشی از لمعه را نزد آقای ستوده، و بخشی دیگر از لمعه را نزد حاج آقا حسین جزائری آموخت. کفایه را در محضر آقایان مجاهدی و سلطانی فرا گرفت و برای تحصیل رسائل و مکاسب، به درس آیه‌الله مشکینی رفت.
وی با به پایان رساندن دوره سطح، به درس خارج بزرگان حوزه علمیه قم رفت و حدود ۱۶ سال به تحصیل درس خارج فقه و اصول پرداخت. مهمترین استادان وی در این دوره، مرحوم آیه‌الله محقق داماد، مرحوم آیه‌الله اراکی و مرحوم امام خمینی بوده‌اند. همچنین مدتی در درس مرحوم حائری و نیز در درس مرحوم میرزاهاشم آملی و مرحوم آقای گلپایگانی شرکت کرد.
آیه‌الله گرامی در دوره تحصیل خود، با افراد بسیاری به مباحثه می‌پرداخت که از آن جمله می‌توان به آیه‌الله مؤمن، آقا سید محمد شاهچراغی (امام جمعه سمنان)، آقا سیدابوالفضل موسوی تبریزی (دادستان اسبق کل کشور) و مرحوم حیدری نهاوندی اشاره کرد.
خدمات علمی و فرهنگی
آیه‌الله گرامی در طول سالیان عمر خود تاکنون خدمات علمی و فرهنگی بسیاری را به انجام رسانده است. وی در طول سالها، تدریس در حوزه علمیه قم، شاگردان بسیاری را پروریده است که برخی از آنان خود از فضلای حوزه امروزند و برخی دیگر، از مسؤولان خدمتگزار به نظام اسلامی می‌باشند؛ از جمله شاگردان وی می‌توان به حجه‌الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی، دبیر شورای امنیت ملی، مرحوم سید منیرالدین شیرازی، رئیس سابق فرهنگستان علوم اسلامی، حجه‌الاسلام والمسلمین سیدرضا اکرمی نماینده سابق مجلس شورای اسلامی، حجه‌الاسلام والمسلمین محمدی گلپایگانی مسؤول دفتر مقام معظم رهبری و حجه‌الاسلام والمسلمین فلاحیان، وزیر اسبق اطلاعات اشاره کرد.
آیه‌الله گرامی در کنار تدریس فقه و اصول و علوم نقلی، همواره به تدریس علوم عقلی و کتب بزرگانی همچون ملاصدرا می‌پرداخته و در این زمینه، شاگردان ممتازی تربیت نموده است؛ از جمله چند دوره منظومه ملاهادی سبزواری و دو دوره اسفار ملاصدرا را تدریس کرده است.
آیه‌الله گرامی، بارها و بارها به روستاهای گوناگون برای تبلیغ سفر کرده است و در ایام ماه محرم و رمضان به ارشاد مردم پرداخته است. همچنین در یکی از سفرهای تبلیغی که به شهر بابل رفته بود، به مبارزه جدی با بهائیت در آن شهر پرداخته بود که این مسأله، در تاریخ شهر بابل از اهمیت فراوانی برخوردار است.
آیه‌الله گرامی تاکنون کتابهای بسیاری را در زمینه علوم اسلامی نگاشته است که برخی از آنان به شرح زیر است:
1ـ تعلیقه‌ای بر منظومه؛
2ـ مقصود الطالب؛
3ـ منطق مقارن؛
4ـ تفکر؛
5ـ فلسفه
6ـ آغاز فلسفه؛
7ـ شناخت قرآن؛
8ـ خدا در نهج البلاغه؛
9ـ شرح عروه‌الوثقی در چهار جلد؛
10ـ نگاهی به بردگی؛
11ـ مقدمه‌ای بر امامت؛
12ـ یک تبعیدی؛
13ـ قانون اساسی در اسلام؛
14ـ مالکیت خصوصی در اسلام؛
15ـ بررسی ملاکهای روانی در اسلام.
16 ـ مذهب
17 ـ نگاهی به سیستم سیاسی اسلام
18 ـ تعلیقه بر ملحقات عروه
19 ـ لولا فاطمه
20 ـ علوم قرآنی
21 ـ مالکیتها
22 ـ رساله توضیح المسائل
23 ـ منهاج الاحکام (رساله عربی)
24 ـ مناسک حج و عمره
25 ـ عدالت اجتماعی در اسلام (ترجمه)
26 ـ ترجمه جلد دهم تفسیر المیزان
27 ـ اخلاق و عرفان در وضو و نماز
28 ـ خودسازی ومسائل روانی
29ـ خاطرات (مجموعه مصاحبه‌های مرکز اسناد) ومقالات و مصاحبه‌های بسیاری که در مطبوعات منتشر شده است.
خدمات سیاسی
آیه‌الله گرامی از آغازین روزهای نهضت پرشکوه امام خمینی(ره) در سال ۱۳۴۲ با وی همراه بود و هر چه در توان داشت در این راه پرافتخار نهاد. وی از جمله کسانی بود که در تحصن در بیوت مراجع که به سبب دستگیری امام(ره) انجام شده بود، شرکت کرد و در شکل‌گیری آن نیز تلاش فراوانی را به انجام رساند. او در آن زمان، ضمن اینکه وصیت نامه خود را نوشته بود، خود را برای هر کاری که به شعله‌ور شدن نهضت و افزون شدن عزت و شوکت مرجعیت بینجامد، آماده ساخته بود.
امام(ره) در آن سالها به آیه‌الله گرامی دستور داده بود تا ضمن مطالعه همه مطبوعات کشور، اخبار مهم و موضوعات مطرح شده در هر جریده را به اطلاع وی برساند. آیه‌الله گرامی نیز ضمن مطالعه نشریات، چکیده آن را خدمت مرجع و مراد خود عرضه می‌نمود. این مسأله، از اعتماد امام(ره) به وی حکایت می‌کند.
از دیگر فعالیتهای سیاسی وی، عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، از بدو شکل‌گیری آن بود. آیه‌الله گرامی، ضمن همکاری مستمر با جامعه مدرسین، در فعالیتهای سیاسی و تدوین و انتشار بیانیه‌ها و اطلاعیه‌های آن شرکت می‌کرد و امضای او در زیر بسیاری از اطلاعیه‌های مهم آن مرکز به چشم می‌خورد.
آیه‌الله گرامی بارها و بارها مورد بازجویی ساواک قرار گرفت. بارها زندانی و تبعید شد که از جمله آنها می‌توان به تبعید به گنبد کاووس و زندان قزل قلعه اشاره کرد. البته وی در زندان و تبعید نیز دست از مبارزه برنمی‌داشت و با افشاگریهای خود، خشم رژیم طاغوت را برانگیخت به گونه‌ای که بارها به شکنجه وی پرداخت. یکی از این شکنجه‌ها مدت چهار ماه به طول انجامید!
با پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، آیه‌الله گرامی به فعالیتهای فرهنگی و علمی برای تقویت سنگرهای ایدئولوژیکی انقلاب پرداخت و در این زمینه، کتابهایی نیز به چاپ رساند. وی در کرج جمعیتی با نام «المراقبون» به راه انداخت تا ضمن دفاع از وضعیت شهر، توطئه‌های منافقین و دشمنان را در آن شهر، خنثی نمایند.
آیه‌الله گرامی، هم اکنون در قم به تدریس دروس خارج فقه و اصول می‌پردازد و از ویژگیهای بارز وی توجه معنوی مردم به ایشان بوده بگونه‌ای که دفتر وی در قم مورد توجه خاص متدینین می‌باشد.
