تولد و دوران کودکی
مرحوم آیه الله میرزا علی احمدی میانجی، در سال ۱۳۰۵ هجری شمسی، در منطقه «اوچ تپه» و در روستای «پورسخلو»، واقع در چهار فرسخی میانه، دیده به جهان گشود. پدرش مرحوم حسینعلی، بخشی از دروس دوره سطح حوزه علمیه را فراگرفته بود و در روستای خود و روستاهای اطراف، به کار تبلیغ و وعظ، رفع نیازهای مستمندان و داوری در اختلافات مردم می‌پرداخت. جدّ وی نیز مرحوم شیخ احمد، با وجود مجتهد یا قریب الاجتهاد بودن، در روستا مانده بود و به حل مشکلات مردم می‌پرداخت. خانواده مرحوم میانجی و اجدادشان، از اهل علم و از دوستداران خاندان پیامبر(صلی الله علیه و آله) بودند.
دوران تحصیل
مرحوم میانجی، کتاب های فارسی متداول در آن روزگار، همچون گلستان، نصاب الصبیان و منشآت امیر نظام را نزد پدرش آموخت و در ۱۲ یا ۱۳ سالگی به عزم تحصیل علوم حوزوی به «میانه» رفت. ادبیات عرب، حاشیه ملا عبدالله، معالم الاصول، قوانین و شرح لمعه را نزد مرحوم آیه الله شیخ ابو محمد حجّتی به خوبی فرا گرفت. بخشی از شرح لمعه را نیز نزد حاج شیخ لطفعلی و نوزی میانجی و شیخ مهدی جدیدی آموخت. سپس به سفارش آیه الله ونوزی به تبریز رفت و از محضر چندی از عالمان آن دیار، از جمله علامه طباطبایی بهره برد. اقامت وی در تبریز چهار ماه طول کشید. پس از آن، با مهاجرت علامه طباطبایی به قم، وی نیز عازم قم شد و در مدرسه دارالشفا سکونت نمود. اوضاع مدارس علمیه، در آن روزگار، از جهت امکانات بسیار وخیم بود و مرحوم میانجی، با امکانات ناچیز رفاهی و نبود شهریه، سختی روزگار را بر خود هموار می‌کرد و در درس خارج بزرگان حوزه علمیه قم، شرکت می‌جست.
در حین این سالها، وی با برخی از فضلای قم، جلسات تفسیری تشکیل داد و به مباحثه و مداقّه آیات قرآن پرداخت که این جلسات حدود پنجاه سال به طول انجامید.
استادان و دوستان
مرحوم آیه الله احمدی میانجی، در دوران پربرکت تحصیل خود از استادان گرانمایه‌ای در میانه، تبریز و قم بهره برد که نام برخی از آنان، در صحیفه زرّین علم و اجتهاد، هماره می‌درخشد. استاد میانجی که کتابهای فارسی متداول را نزد پدرش در روستای خود، آموخته بود، در میانه به درس مرحوم حجّتی رفت و مقدمات و بخشی از سطح، از جمله کتب معالم و قوانین را نزد وی آموخت و از محضر آیه الله ونوزی میانجی و شیخ مهدی جدیدی در شرح لمعه بهره برد. هجرت وی به تبریز، با سفارش وعنایت آیه الله ونوزی بوده است؛ به گونه‌ای که وی طی چند نامه، آیه الله میانجی را به محضر عالمان تبریز، از جمله مرحوم علامه طباطبایی و مرحوم شریعتمداری معرفی نمود. وی نیز از محضر علامه طباطبایی بهره‌های فراوانی بُرد و پس از هجرت ایشان به قم، عازم قم شد و کفآیه الاصول را نزد ایشان فرا گرفت. وی بر این باور بود که شخصیت علمی علامه طباطبایی، تحت الشعاع شخصیت تفسیری و فلسفی ایشان قرار گرفته و ابعاد دیگر علمی ایشان کمتر بازگو شده است. وی از ویژگیهای روحی علامه، عدم خودستایی در گفتار و ادب و تواضع هنگام روبه رو شدن با شاگردان را بر می‌شمارد. از دیگر استادان دوره سطح می‌توان از آیه‌الله شیخ موسی زنجانی و آیه‌الله سید حسن قاضی طباطبایی و آیه‌الله العظمی مرعشی نجفی نام برد.
از دیگر استادان مرحوم احمدی میانجی، می‌توان آیه الله حاج میرزا احمد کافی الملکی را نام برد که وی، در درس خارج اصول ایشان حاضر می‌شده است. همچنین وی در درس خارج فقه آیه الله العظمی بروجردی، آیه‌الله العظمی محقق داماد، آیه الله العظمی گلپایگانی و آیه‌الله العظمی هاشمی آملی و میرزا رضی تبریزی شرکت و سالها از محضر ایشان استفاده می‌نموده است.
آیه الله میانجی، در طول دوران تحصیل خود با بسیاری از فضلا و بزرگان حوزه، رابطه دوستانه داشته است. از جمله دوستان ایشان در دوران تحصیل در تبریز آیه الله اعتمادی است که خود، صاحب شروح رسائل و کفایه می‌باشد. از دیگر دوستان ایشان در تبریز، آیه الله موسوی اردبیلی بود که بیشتر مباحثات دوره سطح ایشان، با وی بوده است. از دوستان ایشان در قم، می‌توان آقایان میرمحمدی زرندی، مشکینی، مرحوم حاج سید مهدی روحانی، سید موسی شبیری زنجانی، شیخ احمد آذری قمی، شیخ احمد پایانی، سید اسماعیل موسوی زنجانی، امام موسی صدر، شهید بهشتی و آقای مکارم شیرازی را نام برد. آیه الله میانجی از همه این آقایان، به نیکویی یاد می‌کند و ویژگی بارز آنان را جدّیت در درس و تحصیل علم، خلوص و صدق نیّت، پرهیزگاری و اجتناب از محرّمات می‌داند.
فعالیتهای علمی و فرهنگی
استاد احمدی میانجی در عمر شریف خود خدمات فرهنگی بسیاری را به جامعه ارزانی داشت. او در زندگی خود شاگردان بسیاری تربیت کرد و تا اواخر عمرش به تدریس کتب رسائل، مکاسب و کفایه مشغول بود؛ از جمله، سالها این کتب را در مدرسه حقانی قم تدریس می‌نمود که ثمره آن ظهور بسیاری از شاگردان وی در بدنه قوه قضاییه کشور است.
استاد به همراه بسیاری دیگر از فضلا و استادان حوزه علمیه قم در ایّام جوانی جلسات مباحثه‌ای تشکیل داده بود که در آن، به مباحث تفسیری، فقهی، کلامی و تاریخی پرداخته می‌شد که این جلسات، حدود پنجاه سال به طول انجامید و حاصل آن، کتب بسیاری بود که در این زمینه‌ها به نگارش درآمد. در قم نیز، همواره پس از نماز مغرب و عشاء، به پاسخ گویی به پرسشهای جوانان و طلاب حوزه علمیه قم می‌پرداخت و حتی کهولت سنّ، مانع برقراری ارتباط معظمٌ له با نسل جوان نشد.
آیه الله احمدی میانجی در ایام تعطیلی دروس حوزه، به میانه، زادگاه خود، می‌رفت و به ارشاد مردم و جوانان می‌پرداخت. همچنین خدمات فرهنگی بسیاری نیز در میانه انجام داده بود. تأسیس صندوق قرض‌الحسنه مهدیه و مؤسسه خیریه الزهرا از جمله فعالیتهای ایشان بود. در زمان رژیم شاه، به دلیل عدم مشروعیت بانکها، مردم پولهای خود را به صندوق مهدیه واریز می‌کردند و با این پولها، فعالیتهای اقتصادی انجام می‌شد که ثمره آن اعطای وام هایی بود که به افراد بی بضاعت یا کم درآمد تعلّق می‌گرفت. از دیگر خدمات ایشان در میانه تأسیس انجمن دینی و فرهنگی دین و دانش بود که در آن به مباحث تفسیری و کلامی پرداخته می‌شد و به شبهات متعدّد جوانان در زمینه‌های گوناگون پاسخ داده می‌شد.
مرحوم احمدی میانجی در عمر با برکت خود، کتابهای بسیاری نگاشته است که برخی از آنها بدین شرح است:
1ـ مکاتیب الرسول (در چهار جلد)؛
2ـ مکاتیب الامام الرضا ۷ ؛
3ـ تعلیق، تصحیح و استدراک بر «معادن الحکمه فی مکاتیب الائمه» تألیف علم الهدی فیض کاشانی؛
4ـ مواقف الشیعه (در سه جلد)؛
5ـ التبرک بآثار النبی و الصحابه؛
6ـ السجود علی الارض؛
7ـ الاسیر فی الاسلام؛
8ـ مالکیت خصوصی زمین یا اصول مالکیت؛
9ـ اطلاعات و تحقیقات در اسلام؛
10ـ تعلیقه بر «شیعه در اسلام» نوشته علامه طباطبایی؛
11ـ خمس در اسلام؛
12ـ احادیث اهل البیت من طرق اهل السّنه؛
13ـ مکاتیب الائمه؛
14ـ المقتطف من آثار السلف و الخلف؛
15ـ ازاحه الارتیاب عن حدیث الباب.
مقالات بسیاری نیز از ایشان در مجلات گوناگون، از جمله «نور علم» بر جای مانده است. برخی از کتب ایشان نیز هنوز به چاپ نرسیده است؛ از جمله تقریرات درس فقه و اصول.
رفتار، گفتار و کردار خوب مرحوم احمدی میانجی، زبان زد خاص و عام و خود، بزرگ‌ترین خدمت وی به جامعه اسلامی بود. آری، اخلاق نیک مردان بزرگ، خدمتی بزرگ است که آثار و برکات آن تا سالها در میان گروههای مختلف مردم خواهد ماند و خورشید پرفروغ تفکر و منش شیعی را فروزنده‌تر خواهد ساخت. مرحوم میانجی در مردم داری سرآمد بود و در منزلش هماره به روی نیازمندان و تهی دستان باز بود. دروس اخلاق ایشان، مورد توجّه بسیاری از مشتاقان کمال و تعالی و احیا کننده روح تعبّد در برابر ذات پروردگار بود.
علاوه بر این همه، او به تأسیس مراکز بسیاری به خدمت برای مردمان ایران زمین می‌شتافت که از جمله آنها می‌توان به تأسیس جامعه اسلامی ناصحین(۱۳۷۰)، صندوق ذخیره علوی و مؤسسه خیریه الزهراء اشاره کرد.
فعالیتهای سیاسی
آیه الله احمدی میانجی، از آغازین روزهای فعالیت سیاسی امام (ره) در خدمت ایشان و نهضت اسلامی بود و بارها بر منابر و در مجامع عمومی، از شاه و دستگاه طاغوت برائت جست و ماهیت آن را فاش کرد. وی، بر اثر این افشاگریها مورد تعقیب و تهدید ساواک قرار گرفت. به سبب یکی از این افشاگریها، عوامل رژیم شاه به منزل ایشان در میانه هجوم آورده، ایشان را مورد ضرب و شتم قرار دادند و به زندان تبریز منتقل کردند.
از فعالیتهای مهم آیه الله میانجی، در زمان رژیم طاغوت، شرکت در تأسیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و همکاری مداوم با آن بود.
وی برای تشکیل و تأسیس جامعه مدرسین زحمات فراوانی را متقبّل شد. از جمله فعالیتهای وی در این زمینه تشکیل جلسات مشورتی با مراجع معظم تقلید برای پیشبرد نهضت بود. همچنین وی از کسانی بود که بیانیه جامعه مدرسین مبنی بر «خلع ید شاه از سلطنت» را امضا کرد؛ این بیانیه از مهم‌ترین فعالیتهای جامعه مدرسین در زمان رژیم شاه به شمار می‌رود.
حضور ایشان در صحنه‌های سیاسی، به پیش از انقلاب منحصر نشد. پس از پیروزی شکوهمند اسلامی، مرحوم میانجی در صحنه‌های گوناگون حضور مستمر داشت و در فتنه‌های ایجاد شده، همانند داستان مجاهدین خلق و نیز مسأله بنی صدر، به افشاگری و روشنگری می‌پرداخت. در جنگ تحمیلی نیز ضمن اهدای فرزند خود ـ جعفر ـ به کاروان شهیدان انقلاب اسلامی، بارها در صحنه‌های جنگ حضور یافت و منزل خود را در قم، محل رفت و آمد جوانان پر شور بسیجی کرده بود.
آیه الله احمدی میانجی، چندین بار از طرف امام خمینی (ره) مأموریت یافت تا باتنی چند از فضلای حوزه علمیه، به مناطق گوناگون رفته مشکلات و اختلافات بوجود آمده را حل و فصل نمایند. وی نیز بی درنگ، به انجام دادن وظایف محوّله پرداخت و در صحنه اطاعت از ولی فقیه نیز سربلند بیرون آمد. پس از ارتحال امام بزرگوار نیز همواره مردم را به اطاعت از فرمانهای رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت الله خامنه‌ای و اجرای منویات ایشان فرا می‌خواند.
برخی از مسؤولیتهای ایشان پس از انقلاب به شرح زیر است:
1- عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ؛
2- نمایندگی از سوی امام (ره) برای رسیدگی به وضعیت زندانیان میانه در شهرهای اطراف آن؛
3- نمایندگی مجلس خبرگان در سه دوره متوالی (دوره یکم و دوم از استان آذربایجان غربی و دوره سوم از آذربایجان شرقی)
آیه الله میانجی، پس از عمری مجاهدت در راه آرمانهای اسلامی، در روز دوشنبه ۲۱ شهریور ماه ۱۳۷۹ مطابق با دوازدهم جمادی الثانی ۱۴۲۱ دار فانی را وداع گفت و در حرم حضرت معصومه ۳ به خاک سپرده شد.
در بخشی از پیام مقام معظم رهبری به مناسبت درگذشت ایشان آمده است: «ایشان در شمار عالمان و برگزیدگانی بودند که علم را با عمل و تقوی را با جهاد و فقاهت را با تبلیغ دین و برجستگی رتبه دانش و تحقیق را با کمال و فروتنی و زهد و کم توقعی در هم آمیخته و در عرصه دین و معنویت، همچون میدان حضور و نشاط انقلابی، از پیشروان و گوی سبقت ربودگان بودند».
