تولد و دوران کودکی
مرحوم آیه‌الله احمد آذری قمی در ربیع الاول سال ۱۳۴۲ هجری قمری مطابق با ۱۳۰۲ هجری شمسی در قم بدنیا آمد. پدرش مرحوم حسین علی از مردان معروف ومشهور قم بود و در فضل و ادب سرشناس بود. همچنین همنشین عالمان بزرگی همچون مرحوم صدر، مرحوم حجت کوه کمره‌ای و مرحوم نجفی بود. خاندان مرحوم آذری قمی که به خاندان بیگدلی شاملو شهرت داشتند، در مناطق گوناگون ایران مسکن گزیده بودند. بیشتر آنها به شغل کشاورزی و دامداری اشتغال داشتند و در دوره‌های قبل، در دربار سلاطین صفویه، افشار، زندیه و قاجاریه مناصب مهم نظامی و سیاسی را دارا بودند. شاعر بزرگی به نام آذربیگدلی، صاحب «آتشکده آذر» از این خاندان است. مرحوم آذری قمی در چنین خاندانی متولد شد و با تربیت خاص مادرش، از پنج سالگی نماز خواندن را آغاز کرد.
دوران تحصیل
آیه‌الله آذری قمی در پنج سالگی به مکتب رفت و آموختن قرآن را آغاز کرد. استعداد و حافظه خوب وی باعث شد که در طول دوران دبستان و دبیرستان، همواره شاگرد اول باشد؛ به گونه‌ای که در سال ۱۳۲۰ در امتحانات نهایی که امام موسی صدر نیز در آن شرکت داشت، با معدل بیش از ۱۹ قبول شد. در همان سال، تحت تأثیر سخنان پیامبر گونه امام خمینی(ره) قرار گرفت و مشتاق کسب علوم دینی شد. از این رو به مدرسه فیضیه رفت و ادبیات عرب را آغاز کرد؛ به گونه‌ای که شرح امثله را در یک روز و صرف میر را در سه روز و باقیمانده مباحث را با روزی یازده درس فرا گرفت و در مدت دو سال، ادبیات، منطق، معالم، شرح لمعه و مقداری از رسائل را به پایان رساند. در تابستان ۱۳۲۲ به بروجرد رفت و با فضلایی همچون شهید مرتضی مطهری، در درس معالم آیه‌الله بروجردی شرکت کرد و همزمان حفظ قرآن کریم را آغاز کرد؛ به گونه‌ای که هر روز یک جزء آن را به حافظه می‌سپرد و نیز با تفسیر مجمع البیان انس فراوان داشت.
در پاییز همان سال، به نجف اشرف مشرف شد. مخارج سفر را از فروش کتب خود به دست آورد و با توسل به حضرت عباس(ع) و مادر گرامی‌اش حضرت ام البنین(س) از خطرهای آن روز ایران که نیروهای متفقین آن را ایجاد کرده بودند، مصون ماند و در کمتر از ده روز به نجف رسید. در نجف نیز از محضر استادان آن دیار بهره‌های فراوان برد. پس از دو سال و نیز حضور در نجف، به قصد دیدار والدین و خویشان خود به ایران آمد و با مشاهده رونق بی نظیر حوزه علمیه قم، با حضور آیه‌الله العظمی بروجردی از بازگشت به نجف صرف نظر کرد و سالهای متمادی در دروس آیه‌الله بروجردی و آیه‌الله محقق داماد شرکت نمود.
استادان و دوستان
آیه‌الله آذری قمی در سالهای تحصیل خود، محضر عالمان برجسته بسیاری را درک کرد و همواره در کنار درس، در درس اخلاق امام خمینی(ره) شرکت می‌جست. وی رسائل و مکاسب را نزد حضرات آیات آقا سید یحیی یزدی، آقا میرزا هاشم آملی و حاج میرزا حسن یزدی که هر سه از شاگردان آقا ضیاء عراقی بودند، فرا گرفت. برای فراگیری کفایه نیز به درس آیه‌الله زنجانی رفت. سپس به درس خارج فقه و اصول آیه‌الله العظمی خویی رفت و دروس او را یادداشت برداری می‌کرد. این حضور، بیش از یک سال و نیم به طول انجامید.
با بازگشت به قم، به مدت پانزده سال در درس آیه‌الله العظمی بروجردی شرکت کرد و مدت بیست و پنج سال متوالی در دروس فقه و اصول مرحوم آیه‌الله العظمی محقق داماد حضور داشت و در ضمن آن، از اخلاق و سیره معنوی او نیز بهره‌های فراوان برد.
آیه‌الله احمد آذری قمی در طول دوران تحصیل خود با بسیاری از فضلای قم رابطه دوستانه داشت که از جمله آنان می‌توان آیه‌الله العظمی سید موسی شبیری زنجانی را نام برد که آنها، بسیاری از دروس دوره سطح را با هم مباحثه نمودند.
فعالیتهای علمی و فرهنگی
مرحوم آذری قمی در دوران عمر خود، خدمات فرهنگی و علمی بسیاری را انجام داده است. آیه‌الله آذری قمی از آغازین سالهای تحصیل، به تدریس همت گماشت. از سال ۱۳۵۱ تدریس رسائل و خارج فقه را در مدرسه علمیه حقانی آغاز کرد. در سال ۱۳۶۷ هجری شمسی با درخواست حضرت امام(ره) از حوزه، مبنی بر پرداختن به مسائل مستحدثه، آیه‌الله آذری درسهای خارج خود را به مسائل مستحدثه در مکاسب محرمه، اجتهاد و تقلید، ربا و بانکداری اسلامی اختصاص داد که حاصل آن، کتابهای اجتهاد و تقلید در چهار جلد و مکاسب محرمه در سه جلد و دیگر کتب می‌باشد.
مرحوم آیه‌الله آذری قمی در پیش از انقلاب و پس از انقلاب در مجلات و نشریات گوناگونی، مقاله نگاشته‌اند. از جمله می‌توان به مقاله «امید» در مجله «مجموعه حکمت» یا مقاله انتقادی درباره کتاب جهان اسلام، نوشته لویی ماسینیون در مجله مکتب تشیع اشاره کرد. بخش اعظم مقالات وی در پس از انقلاب در روزنامه «رسالت» که خود مؤسس آن بود، چاپ شده است بسیاری از این مقالات هم اکنون در قالب کتب منتشر شده است.
مرحوم آذری، کتب فراوانی از خود بر جای نهاده است که برخی از آنها به شرح زیر است:
1ـ مالکیت در اسلام؛
2ـ خط امام؛
3ـ پاسخ به مشکلات اقتصادی اسلام؛
4ـ ولایت فقیه از دیدگاه قرآن؛
5ـ ولایت فقیه از دیدگاه فقها؛
6ـ پرسش و پاسخ به سؤالات مذهبی، اجتماعی، اقتصادی؛
7ـ شرحی بر وصیت نامه سیاسی ـ الهی امام خمینی(ره)؛
8ـ دیه و شطرنج از دیدگاه احکام فقهی؛
9ـ سیمای زن در نظام اسلامی؛
10ـ التحقیق فی الاصول المفیده؛
11ـ اجتهاد و تقلید؛
12ـ مکاسب محرمه؛
13ـ رساله علمیه؛
14ـ ولایت فقیه از دیدگاه شیخ انصاری؛
15ـ شئون و شرایط رهبری و مرجعیت؛
16ـ مسؤولیت اخذ و صرف وجوه شرعی؛
17ـ سخنرانیهای آقای آذری در حرم مطهر حضرت معصومه(س)؛
18ـ احکام زمین و متعلقات آن؛
19ـ رهبری پرچمدار مبارزه با کفر و استکبار؛
20ـ احتکار و گران فروشی؛
21ـ خطبه‌های نماز جمعه شهرک آیه‌الله خامنه‌ای (خاوه)؛
22ـ توضیح المسائل.
فعالیتهای سیاسی
مرحوم آذری قمی، در دوران رژیم شاه فعالیت سیاسی گسترده‌ای داشت. در سال ۱۳۲۴ بحث آوردن جنازه رضاخان پهلوی به ایران و دفن آن در قم مطرح شد که فدائیان اسلام در این زمینه قیام کردند. آیه‌الله آذری از علاقه‌مندان به فدائیان اسلام و از مدافعان ایشان بود. در داستان ملی شدن صنعت نفت نیز از هیچ کوششی دریغ نورزید و همواره به افشاگری می‌پرداخت.
در سال ۱۳۴۴ که قرار شد طلاب و فضلا در منازل علما تحصن کنند، آیه‌الله آذری فعالیت گسترده‌ای داشت و خود مسؤول سازماندهی تحصن در بیت آیه‌الله العظمی گلپایگانی بود. از فعالیتهای مهم وی در صحنه سیاسی، حضور در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغازین روزها تا پایان عمر بود. او خود از مؤسسان جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود و در فعالیتهای علمی و سیاسی آن شرکت می‌کرد و اعلامیه‌ها و بیانیه‌های آن در زمینه‌های گوناگون را امضا می‌نمود.
آیه‌الله آذری در رژیم طاغوت، بارها به زندان افتاد که حداکثر آن شش ماه بود و به مدت سه سال هم به برازجان تبعید شد. در واپسین روزهای انقلاب که دولت شاه فرودگاهها را برای فرود هواپیمای امام(ره) بسته بود، آیه‌الله آذری به صف متحصنین در دانشگاه تهران پیوست و همواره به مخالفت با دولت شاه پرداخت.
آیه‌الله آذری پس از انقلاب نیز در مسؤولیتهای فراوانی ایفای نقش کرد که برخی از آنها به شرح زیر است:
1ـ دادستان دادگاههای انقلاب تهران با حکم امام(ره)؛
2ـ نماینده امام برای اجرای حکم عفو در استان خوزستان؛
3ـ نمایندگی مردم قم در مجلس شورای اسلامی در دوره دوم؛
4ـ عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی؛
5ـ نمایندگی مجلس خبرگان رهبری در دوره اول و دوم از استان تهران؛
6ـ سرپرستی روزنامه رسالت؛
7ـ عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
