اساسنامه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
مصوب: ۱۳۸۳/۹/۲۴ هجری‌شمسی برابر اول‌ذیقعده‌هجری‌قمری
مقدمه:
در سال ۱۳۷۳ هجری قمری با گسترش دامنه مرجعیت و زعامت حضرت آیه الله العظمی بروجردی (ره) حوزه علمیه قم حیاتی دوباره یافت و سیل مشتاقان کسب علوم دینی به سمت حوزه علمیه قم روانه شد؛ اما کمبود امکانات علمی، به روز نبودن نظام‌آموزشی‌ـ پژوهشی و نابسامانی‌های اداری و تشکیلاتی، حوزه را با چالش جدی رو به‌رو می‌ساخت. از این رو گروهی از اساتید و فضلای حوزه، طرحی منسجم برای اصلاح‌ساختار آموزشی‌و بهره‌برداری بهتر از آن را به محضر آیه الله‌العظمی بروجردی(ره) ارائه کردند. آن عالم فرزانه نیز طرح را مفید و مناسب دانستند؛ ولی شرایط اجرای آن در حیات ایشان مهیّا نشد. اساتید و فضلای فوق که هسته نخستین جامعه مدرسین را تشکیل دادند، عبارت بودند از: حضرات آیات احمد آذری قمی، مهدی حائری تهرانی، محسن حرم پناهی، سید مهدی روحانی، عبدالرحیم ربانی شیرازی، سید موسی زنجانی، جعفر سبحانی، ناصر مکارم شیرازی و حسینعلی منتظری.
پس از رحلت آیه الله العظمی بروجردی (ره) جامعه مدرسین، به تدوین اساسنامه خود پرداخت و با حضور اعضای جدید، انسجام بیشتری به‌خود گرفت و اهداف بزرگتری (از جمله دفاع از اسلام و ارزشهای اسلامی، اجرای قوانین اسلام، مبارزه با طاغوت و دفاع از حقوق مردم ستمدیده ایران) را در برنامه خود گنجاند. با شروع انقلاب اسلامی مبارزه جامعه مدرسین با طاغوت آغاز شد این مبارزه که در ابتدا در صدور اطلاعیه‌های انقلابی، حمایت از امام (ره) و مراجع معظم تقلید و برگزاری سخنرانی‌های آگاهی بخش‌خلاصه می‌شد کم‌کم ابعاد دیگری به خود گرفت. به دنبال بازداشت امام راحل در ۱۵ خرداد و تصمیم رژیم شاه برای محاکمه آن زعیم بزرگ، جامعه مدرسین و مراجع معظم تقلید، به همراه برخی از فقها و مراجع عظام در اطلاعیه‌ای مرجعیت امام(ره) را اعلام و طبعاً مصونیت قضائی ایشان را تثبیت کردند. در پی این اقدام، رژیم شاه از محاکمه امام باز ماند و به ناچار امام خمینی (ره) را در ۱۷ فروردین ماه ۱۳۴۲ آزاد کرد و به قم باز گرداند.
تقریباً شش ماه بعد رژیم شاه قانون کاپیتولاسیون را به تصویب مجلسین رسانید، امام با این قانون به شدت مخالفت کردند و طوفانی جدید بر پا شد.
رژیم شاه که حضور امام‌خمینی (ره) را در ایران برای خود خطرناک می‌دید، در سیزدهم آبان سال ۱۳۴۳ شمسی آن مرجع عظیم الشأن را تبعید کرد. سال‌ها پس‌از تبعید امام (ره) فعالیت سیاسی جامعه مدرسین به طور مخفیانه ادامه داشت تا این‌که در خرداد ماه‌سال ۱۳۴۹ حضرت آیه الله العظمی حکیم دارفانی را وداع‌گفتند، این بار جامعه مدرسین با صدور اطلاعیه‌ای که دارای امضای یکایک بسیاری از اعضای آن بود بر مرجعیت امام خمینی (ره)، پای فشرد و این مسئله به بازداشت و تبعید ۲۵ نفر از اعضای جامعه مدرسین انجامید. اعضای جامعه در تبعیدگاه‌های خود نیز مردم را به پیروی تام از امام خمینی (ره) دعوت می‌کردند و ماهیت پلید رژیم شاه را افشا می‌کردند.
در نیمه دوم دهه پنجاه که انقلاب مراحل‌کمال خود را طی می‌کرد جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز به تقویت رهبری آن همت گماشته به هر بهانه‌ای مردم را گرد هم‌آورده و آنان را به مبارزه با رژیم شاه فرا می‌خواندند از جمله این برنامه‌ها برگزاری مراسم ترحیم و یادبود برای فرزند ارشد امام(ره)، آیه الله سید مصطفی خمینی (ره) در شهرهای گوناگون بود اغلب آنها به راهپیمایی و تظاهرات می‌انجامید. هم چنین اعضای جامعه مدرسین با حضور در بیوت مراجع تقلید آنان را از آخرین اخبار و اطلاعات نهضت انقلابی مردم و امام (ره) آگاه‌می‌ساختند. این تلاش‌ها در آذرماه سال ۱۳۵۷ به اعلامیه جامعه مدرسین در خلع ید شاه از سلطنت انجامید و در بهمن سال ۱۳۵۷ به پیروزی نهایی انقلاب و تشکیل حکومت جمهوری اسلامی تحت زعامت رهبر کبیر انقلاب حضرت امام‌خمینی (ره) منجر شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هم چون گذشته، پیرو امام و همگام مردم بود و همواره آمادگی خود را برای پیشبرد اهداف انقلاب اعلام می‌کرد و مردم را به اطاعت محض از ولایت فقیه (که رکن اساسی حکومت اسلامی است) فرا می‌خواند و توطئه‌های گروه‌های التقاطی را (که می‌کوشیدند انقلاب را از خط روحانیت و مرجعیت‌خارج‌سازند) خنثی‌می‌کرد.
جامعه مدرسین در تاریخ ۱۳۶۰/۵/۱۷ اساسنامه خود را به ثبت رسانید که‌در آن هیئت موسس عبارتند از: حضرات آیات فاضل‌لنکرانی، علی‌مشکینی، احمد جنتی، ابوالقاسم‌خزعلی، محمد یزدی‌و احمد آذری‌قمی.
این اساسنامه در سال ۱۳۷۸ مورد تجدید نظر قرار گرفت و پس از گذشت حدود پنج سال مجدداً در پی انجام بحث و کارشناسی‌های لازم در جلسه رسمی جامعه مدرسین مورخ ۱۳۸۳/۹/۲۴ این نسخه مورد تصویب نهایی قرار گرفت.
فصل‌اول :
کلیات
ماده۱) نام: جامعه‌مدرسین‌حوزه‌علمیه‌قم، که در این اساسنامه جامعه مدرسین نامیده می‌شود.
ماده۲) مرکز: مرکز جامعه‌مدرسین، شهر مقدس قم می‌باشد. و می‌تواند در سایر بلاد دفتر داشته باشد.
ماده۳) مدت: مدت نامحدود است.
ماده۴) تابعیت: جمهوری اسلامی ایران.
ماده۵) تاریخ تأسیس: یکهزار و سیصد و چهل‌و یک هجری شمسی برابر با یکهزار و سیصد و هشتاد و یک هجری قمری.
ماده۶) جامعه‌مدرسین نهادی است مستقل و حوزوی و به هیچ مقام و گروهی وابستگی ندارد.
ماده۷) اموال: ساختمانهای دفتر و لوازم اداری و سایر امکانات، که صورت ریز آن در معاونت اداری مالی موجود است.
فصل‌دوم :
اهداف و وظایف
ماده۸) جامعه مدرسین یک نهاد علمی فرهنگی، سیاسی است و با اهداف زیر فعالیت می‌کند:
الف) ترویج و گسترش معارف اسلام ناب محمدی و مکتب اهل بیت معصومین علیهم السلام؛
ب) دفاع از قرآن و عترت و ارزشهای اسلامی؛
ج) زمینه سازی و جهت دهی به تحقیقات در علوم و معارف اسلامی؛
د) تلاش برای اصلاح و تکمیل و اعتلاء برنامه‌های حوزه‌های علمیه از طریق شورایعالی حوزه؛
ه) دفاع‌از نظام‌اسلامی‌و ولایت‌فقیه؛
و) ایجاد زمینه مناسب جهت پرورش نیروهای حوزوی مورد نیاز نظام‌اسلامی؛
ز) انجام‌سایر اموری که برای رسیدن به اهداف جامعه مدرسین‌ضرورت‌دارد مانند تأسیس مؤسسات فرهنگی و غیره؛
فصل سوم :
ارکان
ماده۹) ارکان:
الف) هیأت‌مؤسس؛
ب) شورایعالی؛
ج) رئیس‌شورایعالی؛
د) هیأت‌رئیسه؛
هیأت‌مؤسس
ماده۱۰) هیأت مؤسس عبارتند از: حضرات آیات فاضل‌لنکرانی،علی‌مشکینی،احمد جنتی،ابوالقاسم‌خزعلی، محمد یزدی‌و احمد آذری‌قمی
شورایعالی
ماده۱۱) شورایعالی، عبارت‌است‌از اعضای رسمی جامعه (اعم‌از کسانی‌که‌از اوّل‌عضو بوده‌و یا بعداً به عضویت درآمده‌یا در می‌آیند) که عالی‌ترین مقام تصمیم گیرنده خواهد بود.
ماده۱۲) اعضای شورایعالی جامعه مدرسین دارای شرایط زیر می‌باشند:
الف) صلاحیت‌علمی‌تدریس‌خارج‌یا سطوح عالی حوزه؛
ب) التزام‌عملی‌به‌نظام‌جمهوری‌اسلامی‌و ولایت‌فقیه؛
ج) تقوی‌و رعایت‌شؤون‌روحانیت؛
د) آمادگی‌برای‌حضور فعال‌و شرکت‌در جلسات‌رسمی‌جامعه‌مدرسین‌و تعهد به‌انجام‌وظایف‌محوله؛
*تبصره: تشخیص‌داشتن‌شرایط‌فوق‌با شورایعالی است.
ماده۱۳) جلسات شورایعالی با حضور حداقل ۱۷ نفر از اعضاء رسمیت‌می‌یابد و مصوبات‌آنان‌نباید کمتر از چهارده‌رأی‌داشته‌باشد.
*تبصره: در امور مهم، مصوبات‌با رأی‌حداقل‌دو سوم کل اعضای جامعه‌مدرسین‌معتبر خواهد بود. تشخیص«امور مهم» با شورایعالی‌است.
ماده۱۴) شورایعالی هر هفته یک جلسه رسمی خواهد داشت و جلسات فوق العاده با نظر هیأت رئیسه و یا
پیشنهاد ده نفر از اعضاء شورایعالی‌تشکیل‌می‌شود.
ماده۱۵) وظایف و اختیارات شورایعالی‌عبارت است‌از:
الف) انتخاب‌هیأت‌رئیسه‌و امین‌مالی؛
ب) بررسی‌صلاحیت‌و تصویب‌عضویت‌افراد جدید شورایعالی؛
ج) انتخاب‌یکی‌از اعضاء هیأت رئیسه به عنوان سخنگو؛
د) تصویب‌قائم‌مقام‌پس‌از پیشنهاد رئیس؛
ه) تصویب‌معاونان‌جامعه‌از بین افرادی که رئیس پیشنهاد می‌کند؛
و) تصمیم‌گیری‌در مورد موضوعاتی‌که‌در دستور جلسه قرار می‌گیرد؛
ز) معرفی اعضای شورایعالی حوزه علمیه قم به محضر رهبر انقلاب اسلامی و مراجع عظام تقلید «دامت‌برکاتهم» جهت‌تأیید؛
ح) بررسی و تصویب شرح وظایف و اختیارات معاونان و شورای اجرائی؛
ط) تصویب‌ایجاد دفتر در سایر بلاد؛
رئیس شورایعالی
ماده۱۶) شورایعالی در اولین‌جلسه‌رسمی‌خود از میان اعضاء، هیأت‌رئیسه‌خود را انتخاب‌می‌کند: یک‌نفر به‌عنوان‌رئیس، دو نفر (به‌ترتیب‌اکثریت‌آراء) به‌عنوان‌نایب‌رئیس‌اول‌و دوم، دو نفر به‌عنوان‌منشی‌اول‌و دوم‌و یک‌نفر به‌عنوان‌امین‌مالی.
*تبصره: هیأت رئیسه برای مدت دو سال انتخاب می‌شود و انتخاب مجدد آنان‌بلا اشکال‌است.
*تبصره: رأی‌گیری‌در مورد انتخاب‌افراد با ورقه انجام می‌شود.
ماده۱۷) وظایف‌واختیارات‌رئیس‌شورایعالی‌عبارت است از:
الف) معرفی‌معاونان‌و قائم‌مقام‌از میان‌اعضاء جامعه مدرسین به شورایعالی‌جهت‌تصویب؛
ب) نصب‌معاونان‌و قائم‌مقام‌پس‌از تصویب شورایعالی؛
ج) نصب‌و عزل‌مسؤول‌دفتر جامعه‌مدرسین؛
د) عزل‌معاونان‌و قائم‌مقام؛
ه) اداره‌جلسات‌شورایعالی‌و شورای‌اجرایی؛
*تبصره: در صورت‌غیبت‌رئیس‌با اجازه‌او جلسات شورایعالی بوسیله یکی‌از نواب‌و جلسات شورای اجرایی توسط قائم مقام او اداره می‌شود.
*تبصره: حدود و اختیارات قائم مقام به وسیله رئیس کتباً تعیین می‌شود.
و) تأیید و امضاء کلیّه‌مکاتبات‌رسمی‌شورایعالی؛
ز) ابلاغ‌مصوبات‌به‌مسؤولان‌ذیربط؛
ح) امضاء اطلاعیه‌ها و بیانیه‌ها؛
ط) اعلام مواضع رسمی جامعه مدرسین که به تصویب شورایعالی رسیده باشد؛
ی) ارائه‌گزارش‌عملکرد سالانه‌معاونتها به‌شورایعالی؛
ک) افتتاح‌حساب‌بانکی‌و امضاء چک‌ها و سایر اسناد مالی؛
ل) امضاء اسناد رسمی‌به‌انضمام‌امضاء امین‌مالی؛
م) دفاع‌از حقوق‌جامعه‌در محاکم‌قضایی؛
ن) پی‌گیری‌و نظارت‌بر حسن‌اجرای‌مصوبات؛
هیأت رئیسه
ماده۱۸) هیأت رئیسه عبارتند از: رئیس، قائم‌مقام، نایب رئیس، منشیان و امین مالی.
*تبصره: رؤسای‌کمیسیونهای‌جامعه‌مدرسین‌می‌توانند با حق رأی در جلسات‌هیأت‌رئیسه‌شرکت‌نمایند.
ماده۱۹) وظایف‌واختیارات هیأت رئیسه عبارت‌است از:
الف) تصویب‌بودجه‌سالانه‌جامعه‌مدرسین؛
ب) تنظیم‌دستور جلسات‌و ابلاغ‌آن‌به‌اعضاء؛
ج) تنظیم اموری که لازم است به اطلاع شورایعالی برسد؛
*تبصره: آیین‌نامه اداره جلسات هیأت‌رئیسه باید به تصویب شورایعالی برسد.
فصل‌چهارم :
تشکیلات
ماده۲۰) تشکیلات‌جامعه‌مدرسین‌به‌ترتیب‌زیر است:
الف) شورای‌اجرایی؛
ب) معاونتها؛
ج) دفتر جامعه؛
شورای‌اجرایی
ماده۲۱) شورای اجرایی عبارت است از:
رئیس‌شورایعالی و یا قائم مقام وی، معاونان، رئیس‌دفتر جامعه‌و امین‌مالی.
ماده۲۲) جلسات شورای اجرائی به شرط حضور رئیس یا قائم مقام او با اکثریت‌اعضاء رسمیت‌می‌یابد و اداره‌جلسه‌بوسیله‌رئیس‌یا قائم‌مقام‌او خواهد بود.
ماده۲۳) مصوبات شورای‌اجرایی با اکثریت‌آراء اعضاء معتبر خواهد بود.
ماده۲۴) وظایف‌و اختیارات شورای اجرایی عبارت است از:
الف) تصویب‌آئین‌نامه‌داخلی‌شورا؛
ب) تصویب‌آئین‌نامه‌های‌اجرایی‌معاونتها؛
ج) استماع‌گزارش‌عملکرد یامشکلات‌معاونتهاودفتر، و ایجاد هماهنگی‌میان‌آنان؛
د) نظارت‌بر حسن‌جریان‌امور اجرایی، شناخت نقاط قوت و ضعف‌آنها، مشاوره‌و تصمیم‌گیری برای حل مشکلات آنها؛
ه) همکاری‌و تبادل‌نظر برای حسن اجرای مصوبات شورایعالی؛
و) بررسی‌گزارش‌عملکرد سالانه‌هر یک‌از معاونتها برای ارائه به شورایعالی؛
ز) بررسی بودجه سالانه معاونتها و پیشنهاد آن به هیأت رئیسه برای تصویب؛
معاونتها
ماده۲۵) جامعه مدرسین‌در حال‌حاضر دارای چهار معاونت است که هر یک از معاونان با پیشنهاد رئیس و
تصویب شورایعالی به مدت ۳ سال انتخاب می‌شوند.
ماده۲۶) شرح وظایف و اختیارات هر یک از معاونین پس از تصویب شورایعالی توسط رئیس کتباً به آنان ابلاغ می‌گردد.
*تبصره: ایجاد معاونت جدید به پیشنهاد رئیس و تصویب شورایعالی خواهد بود.
دفتر جامعه
ماده۲۷) دفتر جامعه مدرسین‌مسؤولیت انجام امور اجرایی مربوط به تشکیل جلسات و کمیسیونها و دبیرخانه جامعه، اطلاع‌رسانی به اعضاء جامعه و ارتباط جامعه با نهادها و افراد مختلف(در غیر مواردی‌که در حیطه مسؤولیت معاونتها است) را به عهده دارد.
فصل پنجم :
سایر مقررات
ماده۲۸) فعالیتهای جامعه مدرسین افتخاری است. ولی افرادی که در معاونتها انجام وظیفه می‌کنند یا مسؤولیت خاصی بر عهده آنان نهاده شده می‌توانند از حقوق و مزایا استفاده کنند.
ماده۲۹) در صورتیکه‌به‌تشخیص‌هیأت‌رئیسه‌یکی‌از اعضای جامعه فاقد شرائط عضویت شناخته شود موضوع در جلسه رسمی شورایعالی مطرح و مانند سایر امور مهم تصمیم نهایی به عهده آن شورا خواهد بود.
ماده۳۰) اموالی‌که به هر طریق در تملک جامعه یا مؤسسات وابسته به آن درآمده ملک شخصی اعضاء یا مسؤولان مؤسسات نخواهد بود.
ماده۳۱) انحلال جامعه مدرسین ( در صورتیکه با تشخیص اکثریت شورایعالی امکان فعالیت نداشته باشد) باید به تصویب سه چهارم کل اعضاء برسد. و در این صورت پس از تسویه حسابها و اداء دیون جامعه، باقی‌مانده اموال آن‌در اختیار ولی‌امر مسلمین و رهبر نظام اسلامی (ولی‌فقیه) قرار داده‌می‌شود.
ماده۳۲) هرگونه تغییر یا اصلاح در این اساسنامه با موافقت اکثریت مطلق اعضاء حاضر در جلسه رسمی شورایعالی و موافقت کتبی سایر اعضاء تا سه چهارم مجموع اعضاء امکان پذیر است.
ماده۳۳) آیین‌نامه این اساسنامه باید توسط هیأت رئیسه تنظیم و به تصویب نهایی شورایعالی برسد.
ماده۳۴) این اساسنامه در ۵ فصل و ۳۴ ماده و ۹ تبصره در جلسه مورخه ۱۳۸۲/۱۰/۱۶ هجری شمسی برای مدت شش ماه تصویب شد و پس از آن در تاریخ ۱۳۸۳/۹/۲۴ به تصویب نهایی رسید.
