تولد و دوران کودکی
آیه‌الله‌العظمی شیخ حسین نوری همدانی در سال ۱۳۰۴ هجری شمسی در خانواده‌ای مذهبی و روحانی، در شهر همدان به دنیا آمد. هفت ساله بود که تحصیلات خود را در محضر پدر خود آغاز کرد. پدرش از علمای همدان و هم حجره آیت‌الله‌العظمی آخوند ملاعلی همدانی بود و روحیه او نقش بسزایی در توفیق و پیروزی فرزندش در عمل و علم داشت.
دوران تحصیل
آیه‌الله‌العظمی نوری همدانی در هفت سالگی با عنایت پدر و در محضر او تحصیلات خود را آغاز کرد و در آغاز، ادبیات فارسی، کتاب گلستان سعدی، کلیه و دمنه، انشاء، نصاب الصبیان، جامع المقدمات، ادبیات فارسی و عربی و نوشتن خط نستعلیق و نسخ را فرا گرفت. سپس به همدان رفت و در مدرسه علمیه آخوند به تحصیل مشغول شد و از سیوطی و حاشیه تا قوانین را در همان جا فرا گرفت.
در سال ۱۳۲۲ هجری شمسی و در ۱۸ سالگی راهی حوزه علمیه قم شد تا از محضر استادان آن حوزه سترگ نیز بهره‌مند شود. با ورود به قم به درس رسائل و مکاسب رفت و پس از مدتی کفآیهالاصول را فرا گرفت. از خاطرات شگفت‌آور آیه‌الله نوری همدانی از آن سالها، خواندن نماز باران توسط آیه‌الله‌العظمی سید محمد تقی خوانساری بود که باعث نزول باران فراوان و رونق کشاورزی در آن سال شده بود.
او با پایان یافتن دروس دوره سطح، به درس خارج فقه و اصول مراجع و استادان بزرگ آن زمان شرفیاب شد؛ از جمله مدت پانزده سال به درس آیه‌الله العظمی بروجردی(ره) رفت و تا پایان عمر آن مرجع بزرگ در درس وی حاضر شد. وی در طی این سالها به تحصیل علوم عقلی نیز می‌پرداخت. و در دروس اخلاق، بویژه درس اخلاق امام خمینی(ره) شرکت می‌جست.
آیه‌الله‌العظمی نوری همدانی در طول سالهای تحصیل، به تدریس کتب حوزه نیز می‌پرداخت و از این رهگذر شاگردان ممتازی را به مکتب شیعه ارزانی داشته است.
استادان و دوستان
آیه‌الله‌العظمی نوری همدانی تحصیلات کلاسیک و مدرسه‌ای نداشته است، از آغاز تحت تربیت و تدریس پدر صرف و نحو و ادبیات فارسی و عربی را فرا گرفت. پدر او بر این باور بود که در تحصیل دروس دینی، دروس پایه و مقدماتی نقش اساسی دارد. از این رو، هر روز دروس را به بهترین نحو آموزش می‌داد و فردا روز آن را از فرزند خود باز می‌پرسید.
در حوزه علمیه قم نیز آیه‌الله‌العظمی نوری همدانی برای تحصیل رسائل و مکاسب و کفایه به محضر استادان فراوانی از جمله آیت‌الله سید محمد باقر سلطانی طباطبایی، آیه‌الله العظمی داماد، شیخ محمد مجاهدی، میرزا مهدی تبریزی و آیه‌الله‌العظمی حجت شرفیاب شد. آیه‌الله‌العظمی نوری همدانی در دروس اصول و فلسفه آیه‌الله العظمی رفیعی قزوینی و در درس فقه و اصول آیه‌الله العظمی سید علی یثربی نیز شرکت می‌کرد. او مدت ۱۲ سال به درس مرحوم آیه‌الله العظمی سید محمد داماد و مدت ۱۵ سال در درس آیه‌الله‌العظمی بروجردی(ره) و مدت ۵ سال در درس امام خمینی(ره) در فقه و اصول شرکت جست.
برای فراگیری اسفار اربعه نیز مدت ۵ سال به درس علامه سید محمدحسین طباطبایی رفت. و در درس تفسیر این استاد بزرگ نیز شرکت می‌کرد. او از سالهای تحصیل خود و از استادان گرانمآیه خویش خاطرات فراوانی دارد؛ از جمله آنها روحیه اخلاقی استادان خود، بویژه امام خمینی(ره) است که همواره او و دیگر شاگردان را مجذوب خود می‌کرده است.
آیه‌الله‌العظمی نوری همدانی در طی سالهای تحصیل، با فضلای بسیاری رابطه دوستی و رفاقت داشته است که از جمله آنها می‌توان از شهید آیه‌الله دکتر مفتح، آیت‌الله حاج سید مهدی روحانی، آیت‌الله حاج شیخ عباسعلی ایزدی نجف‌آبادی و آیت‌الله حاج سید موسی صدر نام برد.
فعالیتهای علمی و فرهنگی
آیه‌الله‌العظمی نوری همدانی در طول عمر شریف خود تاکنون فعالیتها و خدمات علمی و فرهنگی بسیاری را به عالم اسلام ارزانی داشته است. او از زمانی که در همدان به تحصیل مشغول بود، تدریس را آغاز کرد و پس از آن در قم، بارها کتابهای قوانین، رسائل، مکاسب و کفآیهالاصول را تدریس کرد و شاگردان بسیاری در دروس او شرکت می‌کردند. با درگذشت آیت‌الله العظمی بروجردی، آیه‌الله‌العظمی نوری همدانی رسماً تدریس خارج فقه را آغاز کرد و تاکنون به این کار اشتغال داشته است. از این رو نیم قرن تدریس در حوزه‌های علمیه در کارنامه علمی و فرهنگی او می‌درخشد. بسیاری از شاگردان وی هم اکنون از علماء و رجال نامی کشور می‌باشند و در پست‌هایی چون مسند قضاوت، امامت جمعه، نمایندگی مجلس، تدریس، تعلیم و تربیت یا انجام وظیفه در نهادها و ارگانهای انقلابی اشتغال دارند. در زمان آیت‌الله العظمی بروجردی، آیت‌الله شعرانی، و آقایان کرباسچیان و روزبه در تهران، مرکزی را برای فراگیری چند نفر از فضلای حوزه علمیه قم درباره علوم شیمی، فیزیک، هیأت، تشریح، حساب هندسه و زبان تأسیس کردند آیت‌الله العظمی نوری همدانی جزو کسانی بود که دو سال تابستان در موقع تعطیلی حوزه علمیه قم، در این مرکز شرکت و این علوم را تکمیل کرد و مدت دو سال نیز جزء گروهی از علماء بود که با نظر حضرت آیت‌الله العظمی بروجردی، به تکمیل اخبار و وسائل الشیعه پرداخته بودند.
از فعالیتهای مهم فرهنگی آیه‌الله‌العظمی نوری همدانی، تأسیس مدرسه مهدی موعود(عج) است. وی با یاری آیه‌الله شهید مفتح بر آن شد که مدرسه‌ای تأسیس کند که پایگاه تعلیم و تربیت باشد و طلاب مستعد در آن پرورش یابند. از این مدرسه در دوران دفاع مقدس، طلاب فراوانی به جبهه‌ها اعزام شدند و برخی از آنان شهید یا مجروح شدند. این مدرسه تا به امروز طلاب فاضل بسیاری‌را پرورش داده است و هم اکنون نیز با عنایت مؤسس آن، به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
آیه‌الله‌العظمی نوری همدانی به دو زبان عربی و انگلیسی تسلط کامل دارد و اشعار فراوانی با مضمون مذهبی و انقلابی سروده است. وی تا به امروز کتابهای فراوانی را نگاشته است که برخی از آنها به شرح زیر است:
۱ـ شگفتیهای آفرینش ۲ـ جهان آفرین ۳ـ دانش عصر فضا ۴ـ داستان باستان ۵ـ ما و مسائل روز ۶ـ خوارج از دیدگاه نهج البلاغه ۷ـ آغاز یک حرکت انقلابی در مصر (شرح عهدنامه مالک اشتر در نهج البلاغه). ۸ـ بیت‌المال از دیدگاه نهج البلاغه ۹ـ اقتصاد اسلامی (۲ جلد) ۱۰ـ منطق خداشناسی ۱۱ـ جمهوری اسلامی ۱۲ـ جهاد ۱۳ـ آمادگی رزمی و مرزداری در اسلام ۱۴ـ امر به معروف و نهی از منکر (عربی که به فارسی ترجمه شده است) ۱۵ـ مناسک حج ۱۶ـ رساله عملیه ۱۷ـ منتخب المسائل عربی ۱۸ـ حاشیه بر عروه الوثقی ۱۹ـ مناسک عربی ۲۰ـ اجتهاد و تقلید (عربی) ۲۱ـ راهنمای نهج البلاغه و شروح آن ۲۲ـ طبقات الرجال و ثقاتهم و فقهائم ۲۳ـ قضا و شهادات ۲۴ـ ارث ۲۵ـ خمس و انفال ۲۶ـ مضاربه ۲۷ـ صلوه المسافر ۲۸ـ دیات ۲۹ـ مکاسب محرمه ۳۰ـ احکام النساء ۳۱ـ یک دوره کامل اصول فقه ۳۲ـ اخلاق و عرفان و سیاست و حکومت ۳۳ـ انسان و جهان ۳۴ـ ربا و سخنی با بانکها ۳۵ـ احکام جوانان ۳۶ـ اسلام مجسم (علمای بزرگ اسلام) ۳۷ـ جایگاه بانوان در اسلام.
فعالیتهای سیاسی
آیت‌الله العظمی نوری همدانی به موازات فعالیتهای علمی و فرهنگی و تحصیل علم، تکلیف سیاسی خود را نیز همواره در نظر داشت. او که نخستین آشنایی خود با امام خمینی(ره) را سال ۱۳۲۲ می‌داند، از همان تاریخ تا آخرین لحظه عمر آن مرجع بزرگ، همواره خود را به متابعت و حمایت از او واداشته بود و در هیچ سنگر و لحظه‌ای از بذل جان و مال در راه اهداف متعالی امام(ره) و انقلاب دریغ نورزید. آیه‌الله‌العظمی نوری همدانی مهمترین ویژگی عالم دینی را براساس آیات و روایات، زمان‌شناسی و آگاه به زمانه بودن می‌داند و امام خمینی(ره) را بهترین و شایسته‌ترین مصداق آن معرفی می‌کند. از دیدگاه او همین ویژگی امام(ره) باعث شده بود که بتواند تحولات فراوانی را در عرصه جهانی پدید آورد و سرمشقی برای امروزیان و آیندگان باشد.
آیه‌الله‌العظمی نوری همدانی از نخستین جرقه‌های نهضت به جمع مبارزان پیوست و در سخنرانیهای خود ماهیت رژیم دست نشانده پهلوی را بر ملا می‌ساخت و مردم را به مبارزه عمیق و پیگیر با آن دعوت می‌کرد. منزل او در بعد از ظهر روز ۱۹ دی ماه در قم، محل اجتماع تظاهرات کنندگان شده بود. او خود طی سخنانی تند و انقلابی، به سیاستهای رژیم حمله کرد و با تجلیل از امام(ره) و قیام ۱۵ خرداد، بر ادامه مبارزه تأکید کرد.
وی در ضمن سخنان خود در آن مجمع با شکوه امام خمینی را به «ماه» و مخالف را به کلب تشبیه کرد و این اشعار را خواند:
مه فشاند نور و سگ عوعو کند هر کسی بر طنیت خود می تند
چون تو خفاشان بسی بینند خواب کاین جهان یتیم از آفتاب
در شب مهتاب مه را بر سماک از سگان و عوعوایشان چه باک
کی شود دریا ز پوز سگ نجس؟ کی شود خورشید از کف منطمس؟
ای بریده آن لب و حلق و دهان که کند سوی ماه آسمان
مصطفی مه می‌شکافد نیمه شب ژاژ می‌خاید ز کینه بولهب
پس از این سخنرانی، تظاهرات با شور و هیجان بیشتری به خیابانهای اطراف کشیده شد و مأموران رژیم پهلوی، مردم را گلوله‌باران کردند که بر اثر آن بسیاری کشته و زخمی شده حضرت آیت‌الله نوری همدانی را نیز دستگیر و به شهر خلخال تبعید کردند.
آیه‌الله‌العظمی نوری همدانی به سبب مبارزه‌های پیگیر خود، بارها مورد بازجویی و تعقیب قرار گرفت و به زندان افتاد که در یک مورد، سه ماه در سلول انفرادی زندان قزل قلعه محبوس شد و چند بار هم تبعید شد که تبعید به خلخال از آن جمله است. ساواک او را از سخنرانی در اماکن عمومی ممنوع کرده بود اما او حتی در دوران تبعید، به سخنرانی و افشاگری پرداخت و این مسأله، فشارهای رژیم بر او را تشدید می‌کرد.
او پس از رهایی آخرین تبعیدگاه خود ـ سقز کردستان ـ برای دیدار امام(ره) به پاریس رفت و در هنگام بازگشت، برگه‌ای از امام(ره) به دست او داده شد که در آن مطالبی در باره حکومت اسلامی نوشته شده بود که وی آنها را با شهید بهشتی و شهید مطهری در میان گذاشت. آیه‌الله‌العظمی نوری همدانی، پس از پیروزی انقلاب مأموریتهای بسیاری را با فرمان امام خمینی(ره) در کشورهای گوناگون انجام داده که از میان آنها، اقدامات زیر را می‌توان برشمرد:
ـ رسیدگی به امور سفارتخانه‌ها و کنسولگریها و خانه‌های فرهنگ در کشورهای اروپایی و هندوستان، پاکستان، بنگلادش و فیلیپین؛
ـ تبیین، تبلیغ و نشر نهضت اسلامی در ابعاد و زمینه‌های گوناگون؛
ـ مصاحبه با نشریات و خبرگزاریها در باره انقلاب اسلامی و آثار آن در این کشورها؛
ـ ارتباط با جوانان کشورهای اروپایی که به انقلاب اسلامی علاقه داشتند؛
ـ ارتباط با ایرانیان مقیم کشورهای اروپایی و تشریح ابعاد انقلاب اسلامی؛
ـ بررسی مشکلات دانشجویان ایرانی مقیم خارج و اقدام برای رفع مشکلات آنان.
نمایندگی معظم له از طرف امام(ره) در کشورهای اروپایی دو سال به طول انجامید و معظم له در طی آن، به کشورهای گوناگونی سفر کرد و حقایق و عظمت انقلابی اسلامی و علل و عوامل آن را باز گفت.
آیه‌الله‌العظمی نوری همدانی در سالیان پس از انقلاب، همواره یار امام(ره) و مدافع ارزشهای انقلاب و دفاع مقدس بود و در سالهای اخیر ضمن حمایتهای فراوان از مقام معظم رهبری(ره) توطئه‌های دشمنان در ایجاد تفرقه، تشویق به آزادیهای بی حد و مرز، تأسیس روزنامه‌های وابسته و ترویج اصلاحات آمریکایی را افشا می‌کرد و از انقلاب اسلامی که ثمره خون هزاران شهید و تلاش و ایثار مردم غیور ایران است، دفاع می‌نمود.
آیه‌الله‌العظمی نوری همدانی از آغازین سالهای تأسیس جامعه مدرسین، به عضویت آن درآمد و امضای او در زیر بسیاری از بیانیه‌ها و اعلامیه‌های آن مرکز مقدس به چشم می‌خورد.
آیه‌الله‌العظمی نوری همدانی هم اکنون از مراجع معظم تقلید است و در شهر مقدس قم به تربیت شاگردان و طلاب مستعد و متقی می‌پردازد.
